ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ - ΔΙΚΑΙΟΠΡΑΞΙΕΣ - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1.   Μονομερείς και πολυμερείς:

(α) Μονομερείς είναι οι δικαιοπραξίες οι οποίες καταρτίζονται από ένα και μόνο ..πρόσωπο πχ ιδρυτική πράξη ιδρύματος (ΑΚ 109), πληρεξουσιότητα (ΑΚ 217), διαθήκη (ΑΚ 1712) κλπ. Διακρίνονται σε απευθυντέες και μη απευθυντέες. Απευθυντέες είναι οι μονομερείς δικαιοπραξίες που απευθύνονται σε ορισμένο άτομο πχ δωρεά (ΑΚ 496), ανάκληση πληρεξουσιότητας (ΑΚ 219), η υπαναχώρηση από σύμβαση (ΑΚ 390) κλπ. Μη απευθυντέες είναι οι μονομερείς δικαιοπραξίες που δεν απαιτείται η περιέλευση της δήλωσης βουλήσεως σε άλλο άτομο πχ διαθήκη (ΑΚ 1710), η ιδρυτική πράξη ιδρύματος (ΑΚ 109) και η προκήρυξη (ΑΚ 709).

(β) Πολυμερείς είναι οι δικαιοπραξίες οι οποίες καταρτίζονται από δύο ή περισσότερα πρόσωπα. Διακρίνονται σε συμβάσεις, συνδικαιοπραξίες και συλλογικές πράξεις. Σύμβαση είναι η πολυμερής δικαιοπραξία που περιέχει τις δηλώσεις βουλήσεως δύο ή περισσοτέρων προσώπων οι οποίες είναι μεταξύ  τους ενάντιες, συμπίπτουν όμως ως προς το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα πχ στην πώληση (ΑΚ 513) ο πωλητής αναλαμβάνει την υποχρέωση να μεταβιβάσει το πράγμα και ο αγοραστής αναλαμβάνει την υποχρέωση να καταβάλλει το τίμημα. Οι συμβάσεις αποτελούν την κυριότερη κατηγορία δικαιοπραξιών.  Συνήθως τα συμβαλλόμενα μέρη είναι δύο (διμερείς συμβάσεις) υπάρχουν όμως συμβάσεις και με περισσότερα πρόσωπα (πολυμερείς) όπως η σύμβαση ανανέωσης χρέους (ΑΚ 436). Συνδικαιοπραξίες είναι οι πολυμερείς δικαιοπραξίες που περιέχουν δηλώσεις βουλήσεως δύο ή περισσοτέρων προσώπων οι οποίες είναι όμοιες προς επιδίωξη ίδιου έννομου αποτελέσματος πχ καταγγελία μισθώσεως από συνεκμισθωτές. Συλλογική πράξη είναι η πολυμερή δικαιοπραξία με τις οποίες εκδηλώνεται η βούληση ενώσεων προσώπων ή συλλογικών οργάνων πχ αποφάσεις γενικών συνελεύσεων ή διοικητικού συμβουλίου νομικών προσώπων.

2.   Δικαιοπραξίες εν ζωή και αιτία θανάτου:

(α) Δικαιοπραξίες εν ζωή είναι αυτές με τις οποίες ρυθμίζονται περιουσιακές ή προσωπικές σχέσεις του προσώπου και οι οποίες επιφέρουν τα αποτελέσματά τους εν όλων ή εν μέρει όσο ακόμα ζει ο δικαιοπρακτών. Όλες οι δικαιοπραξίες εκτός από τις δικαιοπραξίες αιτία θανάτου είναι εν ζωή.

(β) Δικαιοπραξίες αιτία θανάτου είναι οι δικαιοπραξίες με τις οποίες οι έννομες σχέσεις του δικαιοπρακτούντος ρυθμίζονται μετά τον θάνατό του και οι οποίες επιφέρουν τα αποτελέσματά τους μετά θάνατο πχ η διαθήκη (ΑΚ 1710), η δωρεά αιτία θανάτου (ΑΚ 2032) κλπ. Ο διαθέτης μπορεί οποτεδήποτε να ανακαλέσει τη δήλωσή του (ΑΚ 1763).

3.   Δικαιοπραξίες προσωπικού και περιουσιακού δικαίου:

(α) Δικαιοπραξίες προσωπικού δικαίου καλούνται οι δικαιοπραξίες που ρυθμίζουν θέματα που αφορούν προσωπική κατάσταση του δικαιοπρακτούντος πχ η μνηστεία (ΑΚ 1346), ο γάμος (ΑΚ 1350), η αναγνώριση εξώγαμου τέκνου (ΑΚ 1475) κλπ.

(β) Δικαιοπραξίες περιουσιακού δικαίου είναι οι περισσότερες δικαιοπραξίες του ενοχικού, του εμπράγματου και του κληρονομικού δικαίου πχ η πώληση (ΑΚ 513), η μίσθωση πράγματος (ΑΚ 574), η σύμβαση έργου (ΑΚ 681), η μεταβίβαση κυριότητας πράγματος (ΑΚ 1033,1034), η διαθήκη (ΑΚ 1710) κλπ.

4.   Δικαιοπραξίες ενοχικές και εμπράγματες:

(α) Ενοχικές δικαιοπραξίες είναι οι δικαιοπραξίες με τις οποίες συνίσταται, αλλοιώνεται, μεταβιβάζεται ή καταργείται ενοχικό δικαίωμα πχ η πώληση (ΑΚ 513), η μίσθωση (ΑΚ 574), η εκχώρηση απαίτησης (ΑΚ 455) κλπ. Οι περισσότερες είναι συμβάσεις.

(β) Εμπράγματες δικαιοπραξίες είναι οι δικαιοπραξίες με τις οποίες συνίσταται, αλλοιώνεται, μεταβιβάζεται ή καταργείται εμπράγματο δικαίωμα πχ η μεταβίβαση κυριότητας κινητού (ΑΚ 1034) ή ακινήτου (ΑΚ 1033) κλπ.

5.   Δικαιοπραξίες υποσχετικές και εκποιητικές:

(α) Υποσχετική δικαιοπραξία είναι η δικαιοπραξία με την οποία ιδρύεται ενοχική υποχρέωση του υποσχόμενου (οφειλέτης) και αντιστοίχως ενοχικό δικαίωμα του δέκτη της υποσχέσεως (δανειστής). Με την υποσχετική δικαιοπραξία ΔΕΝ επέρχεται μεταβολή σε υφιστάμενο δικαίωμα αλλά μόνο ανάληψη υποχρέωσης του οφειλέτη έναντι του δανειστή πχ η πώληση (ΑΚ 513), το δάνειο (ΑΚ 806) κλπ.

(β) Εκποιητική δικαιοπραξία είναι η δικαιοπραξία με την οποία διατίθεται δηλαδή μεταβιβάζεται, αλλοιώνεται, επιβαρύνεται ή καταργείται, υφιστάμενο (ενοχικό ή εμπράγματο) δικαίωμα και επομένως επηρεάζεται αμέσως η υπόστασή του. Εκποιητικές είναι όλες οι εμπράγματες  αλλά και ενοχικές μπορεί να είναι εκποιητικές αν έχουν διάθεση ενοχικού δικαιώματος πχ εκχώρηση απαιτήσεως (ΑΚ 455), η άφεση χρέους (ΑΚ 454) κλπ.

(γ) Η εξουσία διαθέσεως είναι η βασικότερη διαφορά μεταξύ υποσχετικής και εκποιητικής δικαιοπραξίας. Η ισχύς της υποσχετικής δεν προϋποθέτει την ύπαρξη του δικαιώματος πχ ο Α υπόσχεται να πωλήσει την Ακρόπολη, ούτε απαιτείται εξουσία διαθέσεως εκείνου που υπόσχεται. Ενώ αντίθετα η εκποίηση ενός δικαιώματος είναι ισχυρή, ανεξάρτητα αν αυτός που υπόσχεται είναι δικαιούχος ή όχι, αν είχε την εξουσία διαθέσεως ή όχι. Αν τελικά δεν μπορέσει να εκπληρώσει την υπόσχεσή του, υποχρεώνεται σε καταβολή αποζημίωσης (ΑΚ 362). Συνεπώς ένα πρόσωπο μπορεί να πωλήσει (ΑΚ 513) ένα πράγμα πολλές φορές αλλά να το μεταβιβάζει (ΑΚ 1034) μόνο μία εκτός και αν συντρέξουν οι προϋποθέσεις της καλόπιστης κτήσης κινητού από μη κύριο (ΑΚ 1036 επ.).

Ο ΑΚ προβλέπει 3 είδη απαγόρευσης διαθέσεως (δεν έχει ο δικαιούχος εξουσία διαθέσεως): (α) απαγόρευση από νόμο (ΑΚ 175), απαγόρευση από δικαστική απόφαση (ΑΚ 176), απαγόρευση από δικαιοπραξία (ΑΚ 177).

Σε ορισμένες περιπτώσεις η εξουσία διαθέσεως ανήκει αντί του δικαιούχου σε άλλο πρόσωπο πχ οι γονείς έχουν εξουσία στα περιουσιακά στοιχεία του παιδιού τους (ΑΚ 1510) κλπ. Αν ο δικαιούχος στερείται εξουσία διαθέσεως και επιχειρήσει διάθεση ενός δικαιώματός του πχ μεταβίβαση κυριότητας κινητού (ΑΚ 1034) η διάθεση αυτή θα είναι ΑΚΥΡΗ (ΑΚ 180).

Η εξουσία διαθέσεως μπορεί να δοθεί με συναίνεση σε άλλο πρόσωπο πχ αντιπρόσωπο (ΑΚ 211, 216). Η διάθεση από μη δικαιούχο είναι άκυρη. Κατ’ εξαίρεση μπορεί να οδηγήσει σε κτήση δικαιώματος από τον καλόπιστο τρίτο (ΑΚ 139, 1036, 1963).

6.   Επιδοτικές και μη επιδοτικές δικαιοπραξίες:

(α) Επιδοτικές δικαιοπραξίες είναι εκείνες με τις οποίες πραγματοποιείται περιουσιακή μετακίνηση και ο δικαιοπρακτών προσπορίζει σε άλλον περιουσιακό όφελος (δικαιοπραξίες που περιέχουν επίδοση => δίνουμε δικαίωμα σε άλλον) πχ μεταβίβαση κυριότητας κινητού (ΑΚ 1034) ή ακινήτου (ΑΚ 1033), η άφεση χρέους (ΑΚ 454), η σύσταση υποθήκης (ΑΚ 1257) κλπ. Όλες οι υποσχετικές περιέχουν επίδοση ενώ αντίθετα οι εκποιητικές δεν περιέχουν πάντα επίδοση πχ εγκατάλειψη κινητού.

(β) Μη επιδοτικές δικαιοπραξίες είναι εκείνες με τις οποίες δεν προσπορίζεται περιουσιακό όφελος σε άλλον και επομένως δεν περιέχουν επίδοση πχ η παραίτηση από την κυριότητα κινητού (ΑΚ 1076) κλπ.

7.   Δικαιοπραξίες επαχθείς και χαριστικές:

(α) Επαχθής δικαιοπραξία έχουμε όταν η επίδοση (δίνουμε δικαίωμα σε άλλον) γίνεται με αντάλλαγμα. Το αντάλλαγμα μπορεί να είναι χρηματικό ή άλλο περιουσιακό όφελος πχ η πώληση (ΑΚ 513), η μίσθωση (ΑΚ 574), το έντοκο δάνειο (ΑΚ 806 επ.) κλπ.

(β) Χαριστική δικαιοπραξία έχουμε όταν η επίδοση γίνεται χωρίς αντάλλαγμα πχ η δωρεά (ΑΚ 496), η σύσταση ιδρύματος (ΑΚ 109), η εντολή (ΑΚ 713) κλπ. Το δίκαιο  αντιμετωπίζει με επιφύλαξη τις χαριστικές δικαιοπραξίες και ιδιαίτερα τη δωρεά και για αυτό επιβάλλει τη σύναψή της με συμβολαιογραφικό έγγραφο (ΑΚ 498), θεσπίζει μειωμένη ευθύνη του δωρητή (ΑΚ 499, 500) και επιτρέπει την ανάκλησή της για διάφορους λόγους (ΑΚ 505 επ).

8.   Αιτιώδεις και αναιτιώδεις δικαιοπραξίες:

Η αιτία διαφέρει στις εκποιητικές και στις υποσχετικές δικαιοπραξίες. Στις πρώτες αιτία είναι συνήθως η εκπλήρωση της υποχρέωσης που απορρέει από ενοχική-υποσχετική δικαιοπραξία ενώ στις υποσχετικές αιτία της υπόσχεσης είναι συνήθως η επιστροφή του δοθέντος είτε η απόκτηση ανταλλάγματος είτε η ελευθεριότητα είτε η ανανέωση.

(α) Αιτιώδεις δικαιοπραξίες είναι εκείνες των οποίων το κύρος εξαρτάται από την ύπαρξη και το κύρος της αιτίας. Αιτιώδεις είναι οι περισσότερες υποσχετικές ενώ από τις εκποιητικές είναι η μεταβίβαση κυριότητας ακινήτου (ΑΚ 1033), η σύσταση προσωπικής δουλείας σε ακίνητο με δικαιοπραξία (ΑΚ 1121, 1143, 1191) και η σύσταση ενεχύρου και υποθήκης (ΑΚ 1211, 1266). Στις αιτιώδεις δικαιοπραξίες αν η αιτία είναι ανύπαρκτη ή άκυρη ή ακυρώσιμη και ακυρωθεί δικαστικώς τότε άκυρη είναι και η δικαιοπραξία.

(β) Αναιτιώδεις δικαιοπραξίες είναι οι δικαιοπραξίες των οποίων το κύρος δεν εξαρτάται από την ύπαρξη και το κύρος της αιτίας. Αναιτιώδεις είναι από τις υποσχετικές πχ η αναγνώριση χρέους (ΑΚ 873) και από τις εκποιητικές όσες δεν είναι αιτιώδεις. Στις αναιτιώδεις η ανυπαρξία ή η ακυρότητα της αιτίας δεν επηρεάζει το κύρος της ίδιας της δικαιοπραξίας.

9.   Δικαιοπραξίες τυπικές και άτυπες:

(α) Τυπικές δικαιοπραξίες είναι εκείνες για την έγκυρη κατάρτιση των οποίων απαιτείται τύπος όπως πχ η σύμβαση μεταβίβασης κυριότητας ακινήτου (ΑΚ 1033) και η υποσχετική σύμβαση πώλησης ακινήτου (ΑΚ 513, 369).

(β) Άτυπες δικαιοπραξίες είναι εκείνες για την έγκυρη κατάρτιση των οποίων δεν απαιτείται τύπος. Σύμφωνα με την ΑΚ 158  τύπος για την δικαιοπραξία απαιτείται όπου ορίζει ο νόμος (αρχή του ατύπου των δικαιοπραξιών). Καταρχήν συνεπώς ο δικαιοπρακτών είναι ελεύθερος να επιλέξει τον τύπο για τη συναλλαγή του όμως για λόγους προστασίας των συμβαλλομένων, προστασίας τρίτων κλπ επιβάλλεται ο τύπος σε ορισμένες συναλλαγές πχ η πώληση και μεταβίβαση ακινήτου (ΑΚ 513, 1033, 369).

10.               Δικαιοπραξίες συναινετικές και παραδοτικές:

(α) Συναινετικές δικαιοπραξίες ονομάζουμε αυτές που καταρτίζονται με μόνη τη συμφωνία των συμβαλλομένων πχ πώληση (ΑΚ 513), μίσθωση πράγματος (ΑΚ 574), εντολή (ΑΚ 713) κλπ.

(β) Παραδοτικές δικαιοπραξίες χαρακτηρίζουμε εκείνες των οποίων η κατάρτιση προϋποθέτει εκτός από τη συμφωνία και παράδοση ενός πράγματος πχ δάνειο (ΑΚ 806) κλπ. Στην πράξη οι παραδοτικές καταρτίζονται ως συναινετικές.

11.               Αμφοτεροβαρείς και ετεροβαρείς συμβάσεις:

(α) Αμφοτεροβαρή σύμβαση έχουμε όταν η σύμβαση δημιουργεί ενοχικές υποχρεώσεις σε όλους τους συμβαλλομένους πχ μίσθωση πράγματος (ΑΚ 574), σύμβαση εργασίας (ΑΚ 648). Όλες οι αμφοτεροβαρείς συμβάσεις είναι και επαχθείς.

(β) Ετεροβαρής σύμβαση έχουμε όταν η σύμβαση δημιουργεί υποχρέωση σε βάρος ενός μόνο συμβαλλομένου και αντίστοιχο ενοχικό δικαίωμα υπέρ του άλλου πχ δωρεά (ΑΚ 496). Όλες οι χαριστικές συμβάσεις είναι ετεροβαρείς.

Βιβλιογραφία:
Α. Γεωργιάδης, "Αστικό Δίκαιο Γενικές Αρχές" σελ. 381-402