Η επικαρπία στα ακίνητα (άρθρο 15 του Ν 2961/2001) - ΦΟΡΟΛΟΓΙΑ - Ο ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΣΤΟΝ ΨΙΛΟ ΚΥΡΙΟ (ΑΚ 1151)

Εισαγωγή

Η επικαρπία είναι εμπράγματο δικαίωμα και αποτελεί μέρος της πλήρους κυριότητας. Το άλλο μέρος είναι η ψιλή κυριότητα που είναι και αυτή εμπράγματο δικαίωμα...

Όποιος έχει το εμπράγματο δικαίωμα της πλήρους κυριότητας έχει απόλυτη εξουσία επί του ακινήτου. Η απόλυτη αυτή εξουσία του επιτρέπει να νέμεται και να εκμεταλλεύεται την ιδιοκτησία του άμεσα και καθολικά.

Η επικαρπία είναι μια προσωπική δουλεία. Στην επικαρπία ο επικαρπωτής μπορεί να χρησιμοποιεί και να καρπώνεται την ξένη ιδιοκτησία, η οποία ανήκει στον ψιλό κύριο. Πρέπει, όμως, να διατηρήσει την ουσία του, δηλαδή να μην αλλοιώνει το σχήμα, τη μορφή, το μέγεθος κ.λπ. του ακινήτου χωρίς να ευθύνεται για τη φυσιολογική του φθορά (ΑΚ 1158 ). Αν βρεθεί όμως, θησαυρός στο ακίνητο, δεν θα εχει δικαίωμα ο επικαρπωτής επ' αυτού. Ο θησαυρός αυτός (κατα το ήμισυ) ανήκει στον ψιλό κύριο (ΑΚ 1151 ).

Στην ψιλή κυριότητα ο ψιλός κύριος στερείται (δηλαδή έχει αποψιλωθεί) τα πλεονεκτήματα της επικαρπίας. Ο ψιλός κύριος δεν μπορεί να καρπωθεί, να χρησιμοποιήσει, να εκμεταλλευθεί το ακίνητο. Οι δυνατότητες αυτές έρχονται στον ψιλό κύριο όταν θα αποκτήσει και την επικαρπία του ακινήτου (με το θάνατο του επικαρπωτή ή με τη μεταβίβαση της επικαρπίας με άλλη χαριστική ή επαχθή αιτία), (άρθρα 1142 και 1143 του ΑΚ ).

Μπορούμε να διαχωρίσουμε την επικαρπία από την πλήρη κυριότητα. Στην περίπτωση αυτή η ψιλή κυριότητα παραμένει στον πρώην πλήρη κύριο ο οποίος, μετά τον διαχωρισμό, θα λέγεται «ψιλός κύριος». Η μεταβίβαση της επικαρπίας γίνεται πάντα με συμβολαιογραφική πράξη.

1. Είδη επικαρπίας

• Διαδοχική Επικαρπία

Είναι η επικαρπία που μεταβιβάζεται από τον ένα στον άλλο με εντολή του μεταβιβάζοντος ή με διαθήκη του θανόντος. Στην περίπτωση αυτή κάθε δικαιούχος υπόκειται σε φόρο, κατα τον χρόνο που η επικαρπία περιέρχεται σε αυτόν.

Η επικαρπία αυτή μπορεί να εχει προκαθορισθεί για ορισμένο χρόνο για τον καθένα από τους δικαιούχους, για παράδειγμα :

– από 2005 έως το 2010 η επικαρπία θα ανήκει στον Α

– από 2010 έως το 2015 η επικαρπία θα περιέλθει στον Β

– από 2015 έως το 2020 η επικαρπία θα περιέλθει στον Γ

– μετά το 2020 η επικαρπία θα περιέλθει στον ψιλό κύριο.

• Επικαρπία ορισμένου χρόνου

Είναι η μεταβίβαση της επικαρπίας για ορισμένο χρόνο σε φυσικό ή νομικό πρόσωπο. Στην περίπτωση αυτή η αξία της επικαρπίας ευρίσκεται ως ποσοστό της αξίας της πλήρους κυριότητος. Το ποσοστό αυτό θα είναι ίσο με το 1/20 για κάθε έτος διάρκειας της επικαρπίας. Μέρος του έτους λογίζεται ως ολόκληρο, ακέραιο έτος. Η αξία της επικαρπίας ορισμένου χρόνου δεν μπορεί να είναι ανώτερη από τα 8/10 (ή τα 16/20) της αξίας της πλήρους κυριότητος.

• Επικαρπία αορίστου χρόνου (ή ισόβια)

Η επικαρπία αορίστου χρόνου μεταβιβάζεται με χαριστική πράξη (δηλαδή με δωρεά ή γονική παροχή), μπορεί όμως να μεταβιβαστεί και αιτία θανάτου.

• Διαδοχική Ισόβιος Επικαρπία

Η επικαρπία αυτή συνιστάται αδιαίρετα υπέρ πολλών προσώπων και εξαρτάται από τη ζωή τους.

Στη διαδοχική επικαρπία κάθε δικαιούχος υπόκειται σε φόρο κατά τον χρόνο που η επικαρπία περιέρχεται σε αυτόν.

Το ποσοστό, για την ανεύρεση της αξίας της επικαρπίας ορίζεται κάθε φορά ανάλογα με την ηλικία του επικαρπωτή κατά τον χρόνο που περιέρχεται σε αυτόν η επικαρπία.

Όταν πεθαίνει κάποιος από τους επικαρπωτές και παύσει η επικαρπία του, τότε το ποσοστό για τον υπολογισμό της αξίας της επικαρπίας που θα μεταβιβασθεί στον επόμενο επικαρπωτή, όπως έχει ορισθεί, καθορίζεται με την ηλικία του μεγαλυτέρου από τους επικαρπωτές. Όταν πεθαίνει ο τελευταίος από τους επικαρπωτές, τότε το ποσοστό για τον υπολογισμό της αξίας της επικαρπίας που θα μεταβιβασθεί στον ψιλό κύριο, ορίζεται με την ηλικία του νεότερου από τους επικαρπωτές.

Ο φόρος θα υπολογίζεται στο ποσό που προκύπτει παραπάνω για κάθε δικαιούχο ανάλογα με τον βαθμό συγγενείας του με τον διαθέτη.

2. Σύσταση επικαρπίας - Επιβάρυνση με ασφάλιστρα πυρός και λειτουργικά έξοδα ακινήτου

• Πώς συνιστάται η επικαρπία

Η επικαρπία συνιστάται επί ολοκλήρου του ακινήτου (ή και κινητού) πράγματος αλλά και στην συγκυριότητα επί της ιδανικής του μερίδος (ΑΚ 1142,1143 ,1144).

• Τρόπος σύστασης της επικαρπίας

Η επικαρπία συνίσταται με δικαιοπραξία εν ζωή ή αιτία θανάτου ή με χρησικτησία τακτική ή έκτακτη.

• Ποιος επιβαρύνεται με τα ασφάλιστρα πυρός του ακινήτου

Ο επικαρπωτής συνάπτει τη σύμβαση ασφαλίσεως επ' ονόματί του, αλλά υπέρ τρίτου, δηλαδή υπέρ του ψιλού κυρίου (ΑΚ 1154 ). Η σύμβαση αυτη θα διαρκέσει και θα καλύψει όλο το χρονικό διάστημα της επικαρπίας.

• Ποιος επιβαρύνεται με τα λειτουργικά έξοδα του ακινήτου

Κατά τη διάρκεια της επικαρπίας, για τα δημόσια βάρη του ακινήτου π.χ. δημοτικούς φόρους, τέλη καθαριότητας επιβαρύνεται ο επικαρπωτής. Έκτακτα έξοδα, όπως εισφορά για τη ρυμοτομία, για υπόνομο κ.λπ., επιβαρύνουν τον ψιλό κύριο.

3. Φορολόγηση μεταβίβασης της επικαρπίας

• Πώς φορολογείται το εισόδημα από την μεταβίβαση του δικαιώματος της επικαρπίας για ορισμένο χρόνο

Σε περίπτωση μεταβίβασης του δικαιώματος της επικαρπίας, φορολογείται ο πωλητής φυσικό ή νομικό πρόσωπο, όταν μεταβιβάζει την επικαρπία για ορισμένο χρόνο σε ημεδαπά ή αλλοδαπά νομικά πρόσωπα (άρθρο 21 παρ. 1
περ. ε΄ Ν 2238/1994 ). Δεν αναφέρεται στο νόμο τι θα γίνει όταν η επικαρπία μεταβιβάζεται σε φυσικό πρόσωπο. Στην περίπτωση που φορολογείται ο μεταβιβάζων την επικαρπία για ορισμένο χρόνο, προκειμένου να γίνει αντιληπτό το θέμα της εφαρμοστέας βάσης υπολογισμού του φόρου ακολουθεί παράδειγμα:

Δεδομένα:

α. Χρονική διάρκεια της επικαρπίας	5 χρόνια
β. Αξία πλήρους κυριότητος του ακινήτου	150.000 €
γ. Συμφωνημένο αντάλλαγμα 5/20 χ 150.000 =	37.500 €
δ. Πραγματική αξία της επικαρπίας: 8/10 της πλήρους κυριότητος χ 150.000 = (όπως προσδιορίζεται στο Ν 2961/2001 )	120.000 €
ε. το συμφωνημένο αντάλλαγμα δεν πρέπει να είναι μικρότερο από το 10% της πραγματικής αξίας της επικαρπίας (37.500 < 120.000)

Επομένως, το ετήσιο εισόδημα του μεταβιβάζοντος την επικαρπία για ορισμένο χρόνο ισούται με 120.000 / 5 = 24.000. Αυτό το εισόδημα θα δηλώνεται κάθε χρόνο και επί 5 συνεχή χρόνια.

• Η αξία της επικαρπίας

Η αξία της επικαρπίας που μεταβιβάζεται σε άλλο πρόσωπο εκτός του ψιλού κυρίου προσδιορίζεται ως ποσοστό επί της αξίας της πλήρους κυριότητος κατά το χρόνο γένεσης της φορολογικής υποχρέωσης.

Αφετηρία για τον υπολογισμό αυτόν είναι η ηλικία του επικαρπωτή. Όσο μεγαλύτερη είναι η ηλικία του επικαρπωτή, τόσο μικρότερη είναι η αξία της επικαρπίας.

Η αξία της επικαρπίας είναι ποσοστό της αξίας της πλήρους κυριότητος με βάση την ηλικία του επικαρπωτή. Τό ποσοστο αυτό ορίζεται:

– Στα 8/10 αν ο επικαρπωτής δεν έχει υπερβεί το 20ό έτος της ηλικίας του.

– Στα 7/10 αν ο επικαρπωτής έχει υπερβεί το 20ό ετος της ηλικίας του.

– Στα 6/10 αν ο επικαρπωτής έχει υπερβεί το 30ό ετος της ηλικίας του.

– Στα 5/10 αν ο επικαρπωτής έχει υπερβεί το 40ό ετος της ηλικίας του.

– Στα 4/10 αν ο επικαρπωτής έχει υπερβεί το 50ό ετος της ηλικίας του.

– Στα 3/10 αν ο επικαρπωτής έχει υπερβεί το 60ό ετος της ηλικίας του.

– Στα 2/10 αν ο επικαρπωτής έχει υπερβεί το 70ό ετος της ηλικίας του.

– Στο 1/10 αν ο επικαρπωτής έχει υπερβεί το 80ό ετος της ηλικίας του.

• Μεταβίβαση επικαρπίας στον ψιλό κύριο με παραίτηση ή με σύμβαση

Εάν ο ψιλός κύριος είχε υπαχθεί σε φόρο για την ψιλή κυριότητα, τότε φορολογείται η αξία της πλήρους κυριότητας. Από την αξία της πλήρους κυριότητας αφαιρείται η αξία του ποσοστού της ψιλής κυριότητας, το οποίο είχε υπαχθεί σε φόρο, όταν αποκτήθηκε η ψιλή κυριότητα.

• Η διάρκεια της επικαρπίας μπορεί να εξαρτάται από την ζωή τρίτου προσώπου

Στην περίπτωση αυτή για να βρεθεί το ποσοστό και η αξία της επικαρπίας λαμβάνεται υπόψη η μεγαλύτερη ηλικία μεταξύ του επικαρπωτή και του τρίτου προσώπου.

• Θάνατος επικαρπωτή

Αν ο επικαρπωτής πεθάνει και έχει καταβληθεί φόρος μεγαλύτερος από τον φόρο που θα κατεβάλλετο, εάν η επικαρπία ήταν ορισμένου χρόνου, τότε θα γίνει νέα εκκαθάριση (ως ορίζεται στο άρθρο 100 του Ν 2961/2001 ).

• Δικαίωμα παραίτησης αιτία θανάτου επικαρπωτή

Ο αιτία θανάτου επικαρπωτής έχει δικαίωμα να παραιτηθεί υπέρ του (αιτία θανάτου) ψιλού κυρίου μέσα σε 6 μήνες από την επαγωγή της κληρονομιάς. Στην περίπτωση αυτή δεν λαμβάνεται υπόψη η αξία της επικαρπίας για την επιβολή του φόρου. Ο ψιλός κύριος πρέπει να είναι το Δημόσιο, ο Δήμος, η Κοινότητα, Νομικό Πρόσωπο κοινωφελούς χαρακτήρα (άρθρο 1 ΑΝ 2039/1939 ). Η παραίτηση θα γίνει με μονομερή δήλωση ενώπιον συμβολαιογράφου και κοινοποιείται με απόδειξη στον ψιλό κύριο μεσα στην ίδια εξάμηνη προθεσμία.

• Μεταβίβαση του δικαιώματος ενάσκησης
της επικαρπίας σε άλλο πρόσωπο
εκτός του ψιλού κυρίου

Αρχικά, το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους με την υπ' αρ. 323/2000 γνωμοδότησή του διατύπωσε την άποψη ότι είναι δυνατή η μεταβίβαση του δικαιώματος ενάσκησης της επικαρπίας από τον κύριο του ακινήτου σε τρίτο με οριστικό συμβόλαιο, χωρίς προηγούμενη σύσταση του εμπράγματου δικαιώματος της επικαρπίας με οριστικό συμβόλαιο ή ιδιωτικό συμφωνητικό. Το δικαίωμα αυτό μπορεί να μεταβιβασθεί για οριμένο χρόνο π.χ. για 7 χρόνια. Μετά το πέρας της χρονικής αυτής περιόδου, το δικαίωμα της ενάσκησης της επικαρπίας επιστρέφει στον επικαρπωτή αυτοδικαίως. Τη γνωμοδότηση αυτή εκανε δεκτή ο Υφυπουργός Οικονομικών, με την υπ' αρ. 1061087/1284/Α0012/Πολ. 1277/23 .11.2000 εγκύκλιό του.

Στην μεταβίβαση του δικαιώματος ενάσκησης της επικαρπίας, έχουμε αυτοτελές ενοχικό δικαίωμα. Το ενοχικό δικαίωμα αυτό μπορεί να συμπίπτει με το περιεχόμενο της ίδιας της επικαρπίας, αλλά δεν επηρεάζεται από την έννοια της επικαρπίας.

• Η χρήση και η οίκηση

Όπως φορολογείται η μεταβίβαση της επικαρπίας, έτσι φορολογείται και η χρήση και η οίκηση.

Δεν φορολογείται όμως το ίδιο με τη μεταβίβαση της επικαρπίας και η χρήση από κοινου με τον κύριο ή η συνοίκηση με αυτόν. 

ΠΗΓΗ:http://epixeirisi.gr/actions/lemma/?item_id=4404529