Δικονομία πολιτική. Εγγραφα στα βιβλία διεκδικήσεων των ενδίκων βοηθημάτων με εμπράγματο αντικείμενο. Η αναγνωριστική αγωγή κληρονομικού δικαιώματος με κληρονομιαίο ακίνητο εγγράφεται στα βιβλία διεκδικήσεων, διαφορετικά είναι απαράδεκτη. Νόμιμη μοίρα. Προσδιορισμός του ποσοστού αυτής. Μέμψη αστόργου δωρεάς για την .....491/2009 ΑΠ..

491/2009 ΑΠ ( 494598) 

(Α΄ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΝΟΜΟΣ , ΧΡΙΔ 2010/125) Δικονομία πολιτική. Εγγραφα στα βιβλία διεκδικήσεων των ενδίκων βοηθημάτων με εμπράγματο αντικείμενο. Η αναγνωριστική αγωγή κληρονομικού δικαιώματος με κληρονομιαίο ακίνητο εγγράφεται στα βιβλία διεκδικήσεων, διαφορετικά..

είναι απαράδεκτη. Νόμιμη μοίρα. Προσδιορισμός του ποσοστού αυτής. Μέμψη αστόργου δωρεάς για την κάλυψη της νόμμης μοίρας. Γονική παροχή. Διάκρισή της με τη δωρεά. Προϋποθέσεις με τις οποίες άλλοτε η γονική παροχή ανατρέπεται και άλλοτε όχι. Προϋποθέσεις ορισμένου της αγωγής με αίτημα την ανατροπή της γονικής παροχής. Αναιρετικοί λόγοι με τους οποίους ελέγχεται η κρίση περί αοριστίας της αγωγής. (Επικυρώνει την 509/2004 ΕφΑθ).

  

Αριθμός 491/2009

ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΑΡΕΙΟΥ ΠΑΓΟΥ

Γ` Πολιτικό Τμήμα 

ΣΥΓΚΡΟΤΗΘΗΚΕ από τους Δικαστές: Δημήτριο Κανελλόπουλο, Αντιπρόεδρο, Μίμη Γραμματικούδη, Ιωάννη Σίδερη, Σπυρίδωνα Μιτσιάλη και Δημήτριο Μαζαράκη, Αρεοπαγίτες.

ΣΥΝΗΛΘΕ σε δημόσια συνεδρίαση στο Κατάστημά του, στις 5 Νοεμβρίου 2008, με την παρουσία και της γραμματέως Φωτεινής Σαμέλη, για να δικάσει την υπόθεση μεταξύ:

Του αναιρεσείοντος-καλούντος: ...., κατοίκου ...., ο οποίος εκπροσωπήθηκε από τον πληρεξούσιο δικηγόρο του ....

Των αναιρεσιβλήτων-καθών η κλήση: 1. ...., 2. .... και 3. ...., οι οποίοι εκπροσωπήθηκαν από τον πληρεξούσιο δικηγόρο τους .....

Η ένδικη διαφορά άρχισε με την από 1-4-1990 αγωγή του ήδη αναιρεσείοντος, που κατατέθηκε στο Πολυμελές Πρωτοδικείο Αθηνών. Εκδόθηκαν οι αποφάσεις: 774/1991, 6219/1998 μη οριστικές, 3572/2002 οριστική του ίδιου Δικαστηρίου και 509/2004 του Εφετείου. Την αναίρεση της τελευταίας απόφασης ζήτησε ο αναιρεσείων με την από 21-1-2006 αίτησή του, επί της οποίας εκδόθηκε η 1601/2007 απόφαση του Αρείου Πάγου η οποία κήρυξε τη συζήτηση απαράδεκτη.

Την υπόθεση επαναφέρει προς συζήτηση ο καλών με την από 2-7-2007 κλήση του. Κατά τη συζήτηση της αίτησης αυτής, που εκφωνήθηκε από το πινάκιο, οι διάδικοι παραστάθηκαν όπως σημειώνεται πιο πάνω. Ο Εισηγητής Αρεοπαγίτης Σπυρίδων Μιτσιάλης ανέγνωσε την από 26-4-2007 έκθεση του αποχωρήσαντος από την υπηρεσία Αρεοπαγίτη Ζήση Βασιλόπουλου, με την οποία εισηγήθηκε να γίνει δεκτή η αίτηση αναίρεσης της 509/2004 απόφασης του Εφετείου Αθηνών καθόσον αυτή αφορά την επικουρική βάση της κρινόμενης αγωγής. Ο πληρεξούσιος του αναιρεσείοντος ζήτησε την παραδοχή της αίτησης, ο πληρεξούσιος των αναιρεσιβλήτων την απόρριψή της, καθένας δε την καταδίκη του αντιδίκου μέρους στη δικαστική δαπάνη.

ΣΚΕΦΘΗΚΕ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ

Ι. Σύμφωνα με το άρθρο 220 παρ. 1 Κ.Πολ.Δ. αγωγές στις οποίες συμπεριλαμβάνονται και οι αναγνωριστικές ή ανακοπές εμπράγματες, μεικτές ή νομής, εκτός από τα ασφαλιστικά μέτρα νομής, οι οποίες αφορούν ακίνητα, εγγράφονται, ύστερα από αίτηση του ενάγοντος ή ανακόπτοντος στα βιβλία διεκδικήσεων του γραφείου της περιφέρειας όπου βρίσκεται το ακίνητο, μέσα σε τριάντα ημέρες από την κατάθεσή τους, διαφορετικά απορρίπτονται και αυτεπαγγέλτως ως απαράδεκτες. Από τη διάταξη αυτή προκύπτει ότι εγγράφεται στα βιβλία διεκδικήσεων και η αναγνωριστική αγωγή κληρονομικού δικαιώματος, αν στην κληρονομία περιέχονται και ακίνητα, διότι ο λόγος, για τον οποίο θεσπίστηκε η διάταξη αυτή, δηλαδή η προστασία των τρίτων, συντρέχει και στην περίπτωση που ασκείται η προαναφερόμενη αγωγή (Α.Π. 1290/2002). Στην προκείμενη υπόθεση, από την επισκόπηση της προσβαλλόμενης απόφασης και του δικογράφου της αγωγής (άρθρο 561 παρ. 2 Κ.Πολ.Δ.) προκύπτει ότι το κύριο αίτημα της αγωγής αυτής ήταν η αναγνώριση του κληρονομικού δικαιώματος του αναιρεσείοντος, κατά το 1/2 εξ αδιαιρέτου, επί δύο ακινήτων και επί ποσού 1.800.000 δραχμών. Το Πολυμελές Πρωτοδικείο Αθηνών, ενώπιον του οποίου ασκήθηκε η αγωγή, με την 3572/2002 οριστική απόφασή του, απέρριψε την αγωγή κατά το ανωτέρω μέρος ως απαράδεκτη, διότι δεν έγινε εγγραφή αυτής στα βιβλία διεκδικήσεων, και το Εφετείο Αθηνών, ενώπιον του οποίου ο αναιρεσείων παραπονέθηκε για την απόρριψη της αγωγής του, επικύρωσε την απόφαση του Πρωτοβάθμιου Δικαστηρίου. Επομένως ο πρώτος λόγος αναίρεσης από τον αρ. 14 του άρθρου 559 Κ.Πολ.Δ., που επικουρικά προβάλλεται από τον αναιρεσείοντα, και με τον οποίο μέμφεται το Εφετείο ότι παρά το νόμο κήρυξε απαράδεκτη την αγωγή του, κατά το προαναφερόμενο αίτημα, είναι απορριπτέος ως αβάσιμος. Ο ίδιος λόγος με τον οποίο προβάλλεται κυρίως πλημμέλεια από τον αρ. 1 του άνω άρθρου 559 Κ.Πολ.Δ. είναι απορριπτέος ως απαράδεκτος, διότι η διάταξη του άρθρου 220 Κ.Πολ.Δ., που φέρεται ότι παραβιάστηκε, είναι δικονομικού και όχι ουσιαστικού δικαίου (Α.Π. 1821/1984), που προϋποθέτει η πλημμέλεια του άρ. 1 του άρθρου 559.

ΙΙ. Από το συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 1825 και 1831 έως 1834 ΑΚ προκύπτει, ότι ο προσδιορισμός του ποσοστού της νόμιμης μοίρας επιτυγχάνεται είτε με τη διαίρεση του ποσοστού της εξ αδιαιρέτου κληρονομικής μερίδας δια του αριθμού 2, είτε με την εφαρμογή των διατάξεων των άρθρων 1831 έως 1834 ΑΚ. Εξάλλου, με τη διάταξη μεν του άρθρου 1835 παρ. 1 του ίδιου Κώδικα, ορίζεται, ότι κάθε δωρεά εν ζωή του κληρονομουμένου, η οποία κατά το άρθρο 1831 υπολογίζεται στην κληρονομία, μπορεί να ανατραπεί, εφόσον η κληρονομία που υπάρχει κατά το χρόνο του θανάτου του κληρονομουμένου δεν επαρκεί για να καλύψει τη νόμιμη μοίρα. Τέλος, με τη διάταξη του άρθρου 1509 εδάφ. α` του πιο πάνω κώδικα ορίζεται, ότι η παροχή περιουσίας στο τέκνο από οποιονδήποτε γονέα του, είτε για τη δημιουργία ή τη διατήρηση οικονομικής ή οικογενειακής αυτοτέλειας, είτε για την έναρξη ή την εξακολούθηση επαγγέλματος, αποτελεί δωρεά μόνο ως προς το ποσόν που υπερβαίνει το μέτρο, το οποίο επιβάλλουν οι περιστάσεις. Από το συνδυασμό των αμέσως πιο πάνω διατάξεων προκύπτει, ότι σε μέμψη υπόκεινται μόνο οι δωρεές, οι οποίες σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 1831 παρ. 2 ΑΚ, προστίθενται στην κληρονομία, όπως αυτό ορίζεται ειδικότερα στη διάταξη του άρθρου 1835 του ίδιου Κώδικα, η οποία δεν τροποποιήθηκε με το ν. 1329/1983. Το γεγονός ότι η παροχή του γονέα προς το τέκνο, κατά τη ρητή διάταξη του άρθρου 1509 εδάφ. α` ΑΚ, δεν αποτελεί δωρεά όταν είναι μέσα στα όρια που επιβάλλουν οι περιστάσεις, έχει ως συνέπεια, ότι η τελευταία δεν προσβάλλεται ως άστοργη έστω και αν θίγει τη νόμιμη μοίρα, αφού, κατά τη διάταξη του άρθρου 1835 ΑΚ, σε μέμψη υπόκεινται μόνο οι δωρεές. Με τα δεδομένα αυτά, όταν με αγωγή μέμψης προσβάλλεται γονική παροχή που έγινε προς μεριδούχο είτε για τη δημιουργία οικονομικής και οικογενειακής αυτοτέλειάς του είτε για την έναρξη ή την εξακολούθηση επαγγέλματος, κατά την έννοια του άρθρου 1509 ΑΚ, πρέπει, για να είναι ορισμένη η αγωγή αυτή, να εκτίθενται σαφώς τα στοιχεία από τα οποία προκύπτει, ότι η γονική παροχή είναι δωρεά στο σύνολό της ή μερικώς, δηλαδή ότι υπερβαίνει το μέτρο, το οποίο επιβάλλουν οι περιστάσεις, το οποίο κρίνεται σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση με βάση την περιουσιακή κατάσταση των γονέων, τον αριθμό των τέκνων, τις ανάγκες των τέκνων, την οικονομική κατάσταση των άλλων τέκνων κλπ. (ΑΠ 518/2006). Περαιτέρω η νομική αοριστία της αγωγής, δηλαδή εκείνη που συνδέεται με τη νομική εκτίμηση του κανόνα ουσιαστικού δικαίου που πρέπει να εφαρμοστεί, ελέγχεται ως παράβαση από το άρθρο 559 αριθ. 1 ΚΠολΔ, αν το δικαστήριο της ουσίας, για την κρίση του ως προς το νόμω βάσιμο της αγωγής, είτε αξίωσε περισσότερα στοιχεία από όσα ο νόμος απαιτεί, για τη θεμελίωση του ασκούμενου δικαιώματος, είτε αρκέστηκε σε λιγότερο από τα απαιτούμενα στοιχεία. Αντιθέτως, η ποσοτική ή ποιοτική αοριστία του δικογράφου της αγωγής υπάρχει, αν ο ενάγων δεν αναφέρει στην αγωγή με πληρότητα τα πραγματικά περιστατικά, τα οποία αποτελούν προϋπόθεση για την εφαρμογή του κανόνα δικαίου, στον οποίο στηρίζεται το αίτημα της αγωγής. Στην περίπτωση αυτή η αγωγή απορρίπτεται ως αόριστη και η σχετική παράβαση ελέγχεται αναιρετικά με τους λόγους του άρθρου 559 αριθ. 8 ή 14 του ΚΠολΔ. Στην προκειμένη περίπτωση, όπως προκύπτει από την αναιρεσιβαλλόμενη απόφαση, το Εφετείο δέχθηκε ότι ο αναιρεσείων με την τέταρτη επικουρική βάση της αγωγής του, εκθέτει ότι η γινόμενη προς τον δικαιοπάροχο των αναιρεσιβλήτων, αρχικό εναγόμενο - αδελφό του, που ήδη έχει αποβιώσει, γονική παροχή από τη μητέρα τους, με το .... συμβόλαιο της συμβολαιογράφου Αθηνών Μαρίας Ποδηματά, αποτελεί δωρεά και ζητεί την ανατροπή της κατά το άρθρο 1835 ΑΚ. Ότι η αγωγή, ως προς τη βάση μέμψης άστοργης δωρεάς είναι αόριστη, και γι` αυτό απορριπτέα, διότι η γονική παροχή αποτελεί δωρεά μόνο κατά το ποσό που υπερβαίνει το μέτρο που επιβάλλουν οι περιστάσεις, το οποίο όμως δεν προσδιορίζεται με την αγωγή. Ετσι, που έκρινε το Εφετείο, ενόψει και του ότι δεν προβάλλεται στην αγωγή ότι η επίμαχη γονική παροχή έγινε όχι για κάποιο σκοπό, από εκείνους που αναφέρει το άρθρο 1509 ΑΚ, δεν αξίωσε τούτο για τη νομική θεμελίωση της αξίωσης για ανατροπή της άνω γονικής παροχής και την απόδοση της μητρικής περιουσίας στον αναιρεσείοντα, κατά το ποσοστό της νόμιμης μοίρας, στοιχεία περισσότερα από εκείνα που απαιτεί προς τούτο ο νόμος, και συγκεκριμένα οι προαναφερόμενες διατάξεις των άρθρων 1835 και 1831 ΑΚ και, συνεπώς, δεν παραβίασε τις εν λόγω ουσιαστικού δικαίου διατάξεις. Επομένως ο λόγος από το άρθρο 559 αρ. 1 Κ.Πολ.Δ. και όχι από τον αρ. 14 του ίδιου άρθρου, όπως υποστηρίζει ο αναιρεσείων, που αποδίδει στην προσβαλλόμενη απόφαση την προαναφερόμενη αιτίαση, είναι αβάσιμος και πρέπει, γι` αυτό ν` απορριφθεί.

ΙΙΙ. Με τον τρίτο λόγο αναίρεσης από τον αρ. 8α του άρθρου 559 Κ.Πολ.Δ. ο αναιρεσείων μέμφεται το Εφετείο ότι έλαβε υπόψη πράγματα που δεν προτάθηκαν και έχουν ουσιώδη επίδραση στην έκβαση της δίκης. Ειδικότερα ο αναιρεσείων υποστηρίζει ότι στην αγωγή του εκθέτει ότι το 1989 απεβίωσε η μητέρα αυτού και του αρχικού εναγομένου, δικαιοπαρόχου των αναιρεσιβλήτων, χωρίς ν` αφήσει διαθήκη. Αυτή εν ζωή διέθεσε όλα τα περιουσιακά στοιχεία που είχε, μεταβιβάζοντάς τα στον εναγόμενο. Συγκεκριμένα, με το ...πωλητήριο συμβόλαιο του συμβολαιογράφου Τήνου Αναστ. Πλυτά μεταβίβασε το ακίνητο το οποίο είχε στην .... και με το συμβόλαιο .... της συμβολαιογράφου Αθήνας Μαρίας Ποδηματά μεταβίβασε το ακίνητο που είχε στο ...., λόγω γονικής παροχής. Ότι το πρώτο από τα ανωτέρω συμβόλαια είναι εικονικό και ότι υπό την πώληση κρύπτεται δωρεά και ότι το δεύτερο, κατά πρώτο λόγο είναι άκυρο, διότι κατά το χρόνο της σύνταξής του η μητέρα του ήταν λόγω ψυχικής νόσου, ανίκανη προς δικαιοπραξία, άλλως ακυρώσιμο ως προϊόν απάτης. Ότι με βάση το ιστορικό αυτό ζητεί με την αγωγή την αναγνώριση του κληρονομικού δικαιώματος επί της ανωτέρω μητρικής περιουσίας κατά το 1/2 εξ αδιαιρέτου, άλλως ν` ανατραπεί η προαναφερόμενη γονική παροχή και ν` αναγνωριστεί το δικαίωμά του επί της μητρικής περιουσίας κατά το ποσοστό της νόμιμης μοίρας. Ότι το Εφετείο ενώ απέρριψε την αγωγή, ως προς το πρώτο -κύριο αίτημά της, για αναγνώριση του κληρονομικού δικαιώματος ως απαράδεκτη διότι δεν έχει εγγραφεί στα βιβλία διεκδικήσεων και ως προς το επικουρικό αίτημά της, που βάση έχει τη μέμψη άστοργης δωρεάς, ως αόριστη, διότι δεν προσδιορίζεται σ` αυτή το μέρος κατά το οποίο η γονική παροχή αποτελεί δωρεά, έκρινε παράλληλα κατ` ουσίαν ότι δεν υπάρχει εικονικότητα ως προς το πρώτο συμβόλαιο, ότι η αξίωση για ακύρωση του δεύτερου συμβολαίου, λόγω απάτης, υπέκυψε στη διετή αποσβεστική προθεσμία (άρθρο ευρώ59 ΑΚ) η δε μητέρα είχε κατά το χρόνο σύνταξης του συμβολαίου αυτού πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα. Ετσι το Εφετείο έλαβε παρά το νόμο, πράγματα που δεν προτάθηκαν και έχουν ουσιώδη επίδραση στην έκβαση της δίκης. Ο τρίτος λόγος από τον αρ. 8α του άρθρου 559 Κ.Πολ.Δ. είναι απορριπτέος ως αβάσιμος, διότι όπως προκύπτει τόσο από το αναιρετήριο όσο και από την προσβαλλόμενη απόφαση και την αγωγή (άρθρο 561 παρ. 2 Κ.Πολ.Δ.) ο αναιρεσείων πρόβαλε τους ισχυρισμούς εικονικότητας του πρώτου συμβολαίου και ακυρότητας άλλως ακυρωσίας του δεύτερου συμβολαίου και δεν προτάθηκαν αποκλειστικώς σε σχέση, με τον προσδιορισμό του πραγματικού μεγέθους της κληρονομίας και σε συνάρτηση με τα αιτήματα για αναγνώριση του κληρονομικού δικαιώματός του κατά το 1/2 στη βάση της εξ αδιαθέτου διαδοχής, άλλως του δικαιώματός του στη νόμιμη μοίρα, όπως αυτός αβάσιμα υποστηρίζει. Κατ` ακολουθίαν, πρέπει να απορριφθεί η αίτηση αναίρεσης και να καταδικαστεί ο αναιρεσείων στα δικαστικά έξοδα των αναιρεσιβλήτων (άρθρα 176, 183 ΚΠολΔ).-

ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ

Απορρίπτει την από 21-1-2006 αίτηση του .... για αναίρεση της 509/2004 απόφασης του Εφετείου Αθηνών.

Καταδικάζει τον αναιρεσείοντα στα δικαστικά έξοδα των αναιρεσιβλήτων, τα οποία ορίζει στο ποσό των χιλίων οκτακοσίων (1.800) ευρώ.-

Κρίθηκε και αποφασίσθηκε στην Αθήνα, στις 27 Ιανουαρίου 2009. 

Και

Δημοσιεύθηκε στην Αθήνα, σε δημόσια συνεδρίαση στο ακροατήριό του στις 4 Μαρτίου 2009.

Ο ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ Η ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ