Νόμιμη μοίρα. Μέμψη άστοργης δωρεάς. Αναιρείται η προσβαλλόμενη απόφαση...Αριθμός 1769/2006 ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΑΡΕΙΟΥ ΠΑΓΟΥ

Νόμιμη μοίρα.

- Νόμιμη μοίρα. Μέμψη άστοργης δωρεάς. Αναιρείται η προσβαλλόμενη απόφαση.

- Για τον υπολογισμό της νόμιμης μοίρας πρέπει να γίνει αποτίμηση, των μεν στοιχείων της κληρονομίας με βάση την αξία τους κατά το χρόνο θανάτου του κληρονομουμένου, της δε...
καταλογιστέας παροχής (δωρεάς,κ.λ.π.) κατά την αξία που είχε η παροχή αυτή κατά το χρόνο που έγινε. Η έννοια της φράσεως του άρθρου 1831 εδ.2 ΑΚ "στην κληρονομία προσθέτονται" οι αναφερόμενες στο άρθρο αυτό παροχές, δεν έχει την έννοια ότι αυτές ανήκουν πραγματικά στην κληρονομία, αλλ ότι η αξία αυτών, υπολογιζόμενη κατά το χρόνο της παροχής, θεωρείται λογιστικώς υπάρχουσα στην κληρονομία, για τον υπολογισμό της νόμιμης μοίρας. Όταν η πραγματική ομάδα της κληρονομίας, που υπάρχει κατά το χρόνο του θανάτου του κληρονομουμένου, δεν επαρκεί για να καλύψει τη νόμιμη μοίρα του ενάγοντος μεριδούχου, κάθε δωρεά εν ζωή του κληρονομουμένου, που υπολογίζεται κατ’ άρθρο 1831 ΑΚ στην κληρονομία, υπόκειται σε ανατροπή (μέμψη), κατά τους όρους του άρθρου 1835 του ΑΚ. Σε περίπτωση που δεν υπάρχει κανένα περιουσιακό στοιχείο στην κληρονομία, τότε η αξία της κληρονομίας θα προσδιορισθεί από την αξία που είχε η άστοργη δωρεά κατά το χρόνο που έγινε και όχι κατά το χρόνο θανάτου του κληρονομουμένου και το ποσοστό της νόμιμης μοίρας θα υπολογισθεί στην παραπάνω αξία, δηλαδή στην αξία που είχε η παραπάνω δωρεά κατά το χρόνο που έγινε. Επομένως και στην περίπτωση που δεν υπάρχει κανένα περιουσιακό στοιχείο στην πραγματική ομάδα της κληρονομίας και ενάγει ο νόμιμος μεριδούχος με αίτημα να ανατραπεί η άστοργη δωρεά, απαιτείται να προσδιορίζεται στην αγωγή η αξία που είχε το μοναδικό περιουσιακό στοιχείο, που δώρισε ο κληρονομούμενος, κατά το χρόνο που έγινε η δωρεά αυτού, ώστε, επί της αξίας αυτής, να υπολογισθεί το ποσοστό της νόμιμης μοίρας του ενάγοντος και η σ' αυτό (ποσοστό νόμιμης μοίρας) αντιστοιχούσα αξία του δωρηθέντος. Μάλιστα, το άρθρο 1836 Α.Κ. παρέχει την ευχέρεια στον εναγόμενο δωρεοδόχο να καταβάλει την παραπάνω αξία του ποσοστού της νόμιμης μοίρας και να αποφύγει την ανατροπή της άστοργης δωρεάς.

Συνεπώς, αποτελεί στοιχείο της βάσεως της παραπάνω αγωγής η αναφορά της αξίας που είχε το αντικείμενο που δωρήθηκε κατά το χρόνο που έγινε η δωρεά αυτή, έστω και αν δεν υπάρχει κανένα περιουσιακό στοιχείο στην κληρονομία του δωρητή-κληρονομουμένου.

- Ο νεμόμενος με ειδικό νόμιμο τίτλο (εξ αγοράς ή εκ δωρεάς) δεν είναι νομέας της κληρονομίας. Κατά ταύτα, επί του νεμόμενου με ειδικό τίτλο, μη όντος νομέα της κληρονομίας, δεν εφαρμόζεται το άρθρο 1879 του ΑΚ, κατά το οποίο, εφόσον δεν έχει παραγραφεί η περί κλήρου αγωγή, ο νομέας της κληρονομίας δεν μπορεί να επικαλεσθεί κατά του κληρονόμου τη χρησικτησία πράγματος που το νέμεται σαν να ανήκει στην κληρονομία, διότι η εφαρμογή του άνω άρθρου προυποθέτει νομέα της κληρονομίας, που νέμεται με τίτλο κληρονομίας (pro herede) πράγμα σαν να ανήκει στην κληρονομία.

Διατάξεις:

ΑΚ: 1831, 1833, 1835, 1836, 1871, 1879, 1895

ΚΠολΔ: 216, 559 

Αριθμός 1769/2006 

ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΑΡΕΙΟΥ ΠΑΓΟΥ

A1' Πολιτικό Τμήμα 

ΣΥΓΚΡΟΤΗΘΗΚΕ από τους Δικαστές : Ρωμύλο Κεδίκογλου, Πρόεδρο του Αρείου Πάγου, Βασίλειο Ρήγα, Γεώργιο Καλαμίδα, Δημήτριο Κανελλόπουλο και Διονύσιο Γιαννακόπουλο, Αρεοπαγίτες.

ΣΥΝΗΛΘΕ σε δημόσια συνεδρίαση στο Κατάστημά του στις 9 Οκτωβρίου 2006, με την παρουσία και της Γραμματέως Ελένης Γιαννέλη, για να δικάσει μεταξύ:

Της αναιρεσείουσας: ΧΧΧ, η οποία εκπροσωπήθηκε από τον πληρεξούσιο δικηγόρο της Χρήστο Μόσχοβα, με δήλωση του άρθρου 242 παρ. 2 Κ.Πολ.Δ.

Των αναιρεσιβλήτων: ΧΧΧ, οι οποίοι εκπροσωπήθηκαν από τον πληρεξούσιο δικηγόρο τους Σωτήριο Μέγα.

Η ένδικη διαφορά άρχισε με την από 5-10-2001 αγωγή των ήδη αναιρεσιβλήτων, που κατατέθηκε στο Μονομελές Πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης. Εκδόθηκαν οι αποφάσεις : 9620/2003 οριστική του ίδιου δικαστηρίου και 1558/2004 του Εφετείου Θεσσαλονίκης. Την αναίρεση της τελευταίας αποφάσεως ζητεί η αναιρεσείουσα με την από 13 Ιουλίου 2004 αίτησή της. 

Κατά τη συζήτηση της αιτήσεως αυτής, που εκφωνήθηκε από το πινάκιο, οι διάδικοι παραστάθηκαν, όπως σημειώνεται πιο πάνω. 

Ο Εισηγητής Αρεοπαγίτης Γεώργιος Καλαμίδας ανέγνωσε την από 22 Σεπτεμβρίου 2006 έκθεσή του, με την οποία εισηγήθηκε να κριθούν βάσιμοι οι τρίτος και ένατος λόγοι αναιρέσεως και να αναιρεθεί η προσβαλλόμενη απόφαση, να απορριφθούν δε οι λοιποί λόγοι της αναιρέσεως. 

Ο πληρεξούσιος των αναιρεσιβλήτων ζήτησε την απόρριψη της αιτήσεως και την καταδίκη της αντιδίκου στη δικαστική δαπάνη.

ΣΚΕΦΘΗΚΕ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ

Από το συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 1831, 1833, 1835 και 1895 του Α.Κ., προκύπτει ότι, για τον υπολογισμό της νόμιμης μοίρας πρέπει να γίνει αποτίμηση, των μεν στοιχείων της κληρονομίας με βάση την αξία τους κατά το χρόνο θανάτου του κληρονομουμένου, της δε καταλογιστέας παροχής (δωρεάς,κ.λ.π.) κατά την αξία που είχε η παροχή αυτή κατά το χρόνο που έγινε. Η έννοια της φράσεως του άρθρου 1831 εδ.2 Α.Κ. "στην κληρονομία προσθέτονται" οι αναφερόμενες στο άρθρο αυτό παροχές, δεν έχει την έννοια ότι αυτές ανήκουν πραγματικά στην κληρονομία, αλλ' ότι η αξία αυτών, υπολογιζόμενη κατά το χρόνο της παροχής, θεωρείται λογιστικώς υπάρχουσα στην κληρονομία, για τον υπολογισμό της νόμιμης μοίρας. Όταν η πραγματική ομάδα της κληρονομίας, που υπάρχει κατά το χρόνο του θανάτου του κληρονομουμένου, δεν επαρκεί για να καλύψει τη νόμιμη μοίρα του ενάγοντος μεριδούχου, κάθε δωρεά εν ζωή του κληρονομουμένου, που υπολογίζεται κατ’ άρθρο 1831 Α.Κ. στην κληρονομία, υπόκειται σε ανατροπή (μέμψη), κατά τους όρους του άρθρου 1835 του Α.Κ. Σε περίπτωση που δεν υπάρχει κανένα περιουσιακό στοιχείο στην κληρονομία, τότε η αξία της κληρονομίας θα προσδιορισθεί από την αξία που είχε η άστοργη δωρεά κατά το χρόνο που έγινε και όχι κατά το χρόνο θανάτου του κληρονομουμένου και το ποσοστό της νόμιμης μοίρας θα υπολογισθεί στην παραπάνω αξία, δηλαδή στην αξία που είχε η παραπάνω δωρεά κατά το χρόνο που έγινε. Επομένως και στην περίπτωση που δεν υπάρχει κανένα περιουσιακό στοιχείο στην πραγματική ομάδα της κληρονομίας και ενάγει ο νόμιμος μεριδούχος με αίτημα να ανατραπεί η άστοργη δωρεά, απαιτείται να προσδιορίζεται στην αγωγή η αξία που είχε το μοναδικό περιουσιακό στοιχείο, που δώρισε ο κληρονομούμενος, κατά το χρόνο που έγινε η δωρεά αυτού, ώστε, επί της αξίας αυτής, να υπολογισθεί το ποσοστό της νόμιμης μοίρας του ενάγοντος και η σ αυτό (ποσοστό νόμιμης μοίρας) αντιστοιχούσα αξία του δωρηθέντος. Μάλιστα, το άρθρο 1836 Α.Κ. παρέχει την ευχέρεια στον εναγόμενο δωρεοδόχο να καταβάλει την παραπάνω αξία του ποσοστού της νόμιμης μοίρας και να αποφύγει την ανατροπή της άστοργης δωρεάς.

Συνεπώς, αποτελεί στοιχείο της βάσεως της παραπάνω αγωγής η αναφορά της αξίας που είχε το αντικείμενο που δωρήθηκε κατά το χρόνο που έγινε η δωρεά αυτή, έστω και αν δεν υπάρχει κανένα περιουσιακό στοιχείο στην κληρονομία του δωρητή-κληρονομουμένου. Στην προκειμένη περίπτωση, η αναιρεσείουσα, με τον τρίτο λόγο αναιρέσεως, προβάλλει ότι, ενώ η αγωγή, επί της οποίας εκδόθηκε η προσβαλλόμενη απόφαση, ήταν αόριστη, λόγω μη αναφοράς σ αυτή της αξίας των μεταβιβασθέντων ακινήτων κατά το χρόνο σύστασης της υποκρυπτόμενης δωρεάς (10-4-1990),η προσβαλλόμενη απόφαση αρκέσθηκε σε λιγότερα στοιχεία από όσα ο νόμος απαιτεί για το ορισμένο της αγωγής μέμψεως αστόργου δωρεάς των εναγόντων-αναιρεσιβλήτων και παραβίασε τις ουσιαστικού δικαίου διατάξεις των άρθρων 1831,1833,1835 και 1895 του Α.Κ., υποπεσούσα έτσι στην πλημμέλεια του άρθρου 559 αριθ1 Κ.Πολ.Δ. Όπως από την επισκόπηση του δικογράφου της αγωγής προκύπτει, σ' αυτή δεν αναφέρεται η αξία των μεταβιβάσθέντων ως άνω ακινήτων κατά το χρόνο της (κατά την αγωγή) εικονικής πωλήσεως και πραγματικής δωρεάς τους, ήτοι κατά το χρόνο υπογραφής του 1365/10-4-1990 συμβολαίου της Συμ/φου Θεσσαλονίκης Γ.Κ.-Κ., αφού σ αυτή (αγωγή) αναφέρεται ότι "η εναγομένη δεν κατέβαλε ως δήθεν αγοράστρια στον δήθεν πωλητή της (Π. Α. του Ν. και της Κ.) το σ’ αυτό (οριστικό συμβόλαιο πώλησης) αναφερόμενο και πολύ κατώτερο της πραγματικής αξίας των ακινήτων συνολικό τίμημα των 3.600.000 δρχ.".Ητοι, κατά τα εκτιθέμενα στην αγωγή, η πραγματική αξία των, κατ αυτή, εικονικώς πωληθέντων και πραγματικώς δωρηθέντων ακινήτων, κατά τον ανωτέρω χρόνο που έγινε η δωρεά τους (10-4-1990), ήταν πολύ ανώτερη του στο άνω συμβόλαιο αναφερόμενου τιμήματος των 3.600.000 δραχμών, δεν αναφέρεται, όμως σ αυτή (αγωγή) το ακριβές ποσό στο οποίο ανέρχεται η πραγματική αξία των δωρηθέντων ακινήτων κατά το χρόνο που έγινε η δωρεά τους (10-4-1990). Επομένως, η αγωγή, λόγω μη αναφοράς σ αυτή της αξίας των δωρηθέντων ακινήτων κατά τον άνω χρόνο που έγινε η δωρεά τους, δεν περιέχει τα κατ άρθρο 216 Κ.Πολ.Δ. αναγκαία για το ορισμένο της στοιχεία και είναι αόριστη και το Εφετείο που την έκρινε ορισμένη, διότι υπέλαβε ότι η αξία των ακινήτων αυτών κατά τον αναφερθέντα χρόνο που έγινε η δωρεά τους ανερχόταν σε 3.600.000 δρχ., αρκέσθηκε σε λιγότερα στοιχεία από όσα απαιτεί ο νόμος για το ορισμένο της αγωγής αυτής, παραβιάσαν εντεύθεν τις άνω ουσιαστικού δικαίου διατάξεις και ο εκ του άρθρου 559 αριθ.1 Κ.Πολ.Δ. λόγος αυτός της αναιρέσεως (τρίτος) είναι βάσιμος.

Κατά το άρθρο 1871 του Α.Κ., νομέας της κληρονομίας είναι εκείνος που κατακρατεί ως κληρονόμος αντικείμενα της κληρονομίας. Επομένως, ο νεμόμενος με ειδικό νόμιμο τίτλο (εξ αγοράς ή εκ δωρεάς) δεν είναι νομέας της κληρονομίας. Κατά ταύτα, επί του νεμόμενου με ειδικό τίτλο, μη όντος νομέα της κληρονομίας, δεν εφαρμόζεται το άρθρο 1879 του Α.Κ., κατά το οποίο ,εφόσον δεν έχει παραγραφεί η περί κλήρου αγωγή, ο νομέας της κληρονομίας δεν μπορεί να επικαλεσθεί κατά του κληρονόμου τη χρησικτησία πράγματος που το νέμεται σαν να ανήκει στην κληρονομία, διότι η εφαρμογή του άνω άρθρου προυποθέτει νομέα της κληρονομίας, που νέμεται με τίτλο κληρονομίας (pro herede) πράγμα σαν να ανήκει στην κληρονομία.

Εν προκειμένω, όπως από την επισκόπηση των προτάσεών της προκύπτει, η εκκαλούσα-αναιρεσείουσα προέβαλε παραδεκτά τον ισχυρισμό ότι από την γενόμενη με το άνω συμβόλαιο πώληση των επίδικων ακινήτων (1990) μέχρι την αγωγή (2001) νέμεται τα ακίνητα αυτά με νόμιμο (εξ αγοράς, δυνάμει του νομίμως μεταγραφέντος ως άνω συμβολαίου) τίτλο και καλή πίστη και κατέστη έτσι κυρία αυτών με τακτική χρησικτησία. Το Εφετείο, όπως από την προσβαλλόμενη απόφαση προκύπτει, απέρριψε τον άνω ισχυρισμό της εκκαλούσας-αναιρεσείουσας με την αιτιολογία ότι "ο ισχυρισμός αυτός, σύμφωνα και με τη διάταξη του άρθρου 1879 Α.Κ. είναι αβάσιμος και απορριπτέος".Όπως εκτέθηκε, η αναιρεσείουσα, ως νεμόμενη, σύμφωνα με τον άνω ισχυρισμό της, τα επίδικα ακίνητα με τον ανωτέρω νόμιμο ειδικό τίτλο, δεν είναι νομέας της κληρονομίας του άνω κληρονομουμένου και δεν τυγχάνει εφαρμογής το άρθρο 1879 Α.Κ. Κατ' ακολουθίαν, το Εφετείο, που εφάρμοσε στην προκειμένη περίπτωση, για να απορρίψει τον ισχυρισμό αυτό της εκκαλούσας-αναιρεσείουσας, την ουσιαστικού δικαίου διάταξη του άνω άρθρου, ενώ δεν έπρεπε, την παραβίασε ευθέως και ο εκ του άρθρου 559 αρ.1 του Κ.Πολ.Δ. ένατος λόγος αναιρεσέως, κατά το πρώτο μέρος του, είναι βάσιμος. Επομένως, κριθέντων βασίμων των άνω δύο λόγων αναιρέσεως, πρέπει να αναιρεθεί η προσβαλλόμενη απόφαση και παραπεμφθεί η υπόθεση για περαιτέρω εκδίκαση στο ίδιο δικαστήριο, συγκροτούμενο από άλλους δικαστές (Κ.Πολ.Δ. 580 παρ.3).

ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ 

Αναιρεί την 1558/2004 απόφαση του Εφετείου Θεσσαλονίκης.

Παραπέμπει την υπόθεση για περαιτέρω εκδίκαση στο ίδιο ως άνω δικαστήριο, συγκροτούμενο από άλλους δικαστές, εκτός από εκείνους που δίκασαν την υπόθεση. Και 

Καταδικάζει τους αναιρεσιβλήτους στα δικαστικά έξοδα της αναιρεσείουσας, τα οποία ορίζει στο ποσό των χιλίων πεντακοσίων (1.500) ευρώ.

Κρίθηκε και αποφασίσθηκε στην Αθήνα, στις 20 Οκτωβρίου 2006. Και 

Δημοσιεύθηκε, σε δημόσια συνεδρίαση, στο ακροατήριό του, στην Αθήνα, στις 8 Νοεμβρίου 2006.

Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ Η ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ