ΑΣΤΙΚΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ
1509.- ΠΑΡΟΧΕΣ ΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ ΠΡΟΣ ΤΑ ΤΕΚΝΑ ΤΟΥΣ.
Η παροχή περιουσίας στο τέκνο από οποιονδήποτε γονέα του, είτε για τη δημιουργία ή τη διατήρηση οικονομικής ή οικογενειακής αυτοτέλειας είτε για την.. έναρξη ή την εξακολούθηση επαγγέλματος, αποτελεί δωρεά μόνο ως προς το ποσόν που υπερβαίνει το μέτρο, το οποίο επιβάλλουν οι περιστάσεις. Η ευθύνη όμως απέναντι στο τέκνο, εκείνου που έκανε την παροχή, για πραγματικά ή νομικά ελαττώματα του πράγματος, κρίνεται πάντοτε κατά τις διατάξεις για την ευθύνη του δωρητή.
ΕΡΜΗΝΕΙΑ
Νομική φύση - σχέση με δωρεά
- Επειδή, κατ' άρθρον 1509 εδ. α' ΑΚ η παροχή αυτή αποτελεί εκπλήρωση ηθικής ή φυσικής υποχρεώσεως του γονέως προς τα τέκνα, και δεν αποτελεί δωρεά εφόσον είναι μέσα στα πλαίσια που επιτρέπουν οι συγκεκριμένες συνθήκες, όπερ κρίνεται σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση με βάση την περιουσιακή κατάσταση των γονέων, του αριθμού των τέκνων, τις ανάγκες των τέκνων, την οικονομική κατάσταση των άλλων τέκνων και συνεπώς δεν υπόκεινται εις μέμψη (έστω και αν θίγει την νόμιμο μοίρα).
Αν όμως υπερβαίνουν το μέτρο που επιβάλλουν οι περιστάσεις με τα αμέσως ανωτέρω κριτήρια, τότε για το υπερβάλλον εφαρμόζονται οι διατάξεις για την δωρεά (αρθ. 496 επ. ΑΚ) και υπόκειται εις μέμψη (ανατροπήν) (Βαθρακοκοίλη, Ερμ. Αστ. Κωδ. Γ έκδοση 1994 αρθ. 1509 σελ. 2032).
Το αίτημα αυτής είναι να ανατραπεί ή ανασχισθεί υπό του Δικαστηρίου η δωρεά καθ' ο μέρος απαιτείται δια να ικανοποιηθεί η νόμιμος μοίρα του μεριδούχου.
Η δικαστική απόφαση, δεχόμενη την μέμψη, αποτέλεσμα έχει όχι την αρχήθεν ακύρωση υπό την έννοιαν του άρθρου 184 ΑΚ διότι τοιαύτη ακύρωση αναγράφεται μόνον επί προσβολής ένεκα πλάνης, απάτης ή απειλής (154 ΑΚ), αλλά την, μεταξύ των δύο μερών, ενοχικώς ανατροπήν αυτής.
Επομένως το διαπλαστικόν αποτέλεσμα της αποφάσεως είναι ότι γεννάται ενοχή του δωρεοδόχου όπως αυτός αποκαταστήσει, δηλαδή μεταβιβάσει κατά κυριότητα και νομήν, εις τον μεριδούχον τόσον μέρος εκ των δωρηθέντων στοιχείων όσον απαιτείται προς κάλυψη της νομίμου μοίρας, συνάμα δε μετά του μέρους τούτου και τους από του θανάτου του κληρονομουμένου συλλεγέντας και συλλεκτέους καρπούς ή άλλα ωφελήματα (αρθ. 1837 ΑΚ). (Εφ.Αθ. 8560/2002 – ΕλλΔνη 2004, σελ. 571)
Χαριστική δικαιοπραξία
- Επειδή, η γονική παροχή, που θεσμοθετείται με το άρθρο 1509 Α.Κ., συνιστά επίδοση από ελευθεριότητα και, συνεπώς, η περί αυτής δικαιοπραξία είναι χαριστική.
Δεν συνάγεται δε το αντίθετο από το χαρακτηρισμό της, στο α΄ εδάφιο της τελευταίας διάταξης, ως δωρεάς, ως προς το ποσό που υπερβαίνει το μέτρο που επιβάλλουν οι περιστάσεις, αφού αυτό αποσκοπεί στο να αποκλείσει τη δυνατότητα ανάκλησής της, ως προς το μέρος που αυτή δεν αποτελεί δωρεά και όχι να τη χαρακτηρίσει, εξ αντιδιαστολής, ως επαχθή δικαιοπραξία (ΑΠ 638/2004). (Α.Π. 1778/2006 – ΝοΒ 2007, σελ. 338)
Δεν αποτελεί νομική υποχρέωση
- Επειδή, το άρθρο 1509 ΑΚ, το οποίο ρυθμίζει τη γονική παροχή, δεν καθιερώνει νομική υποχρέωση των γονέων για παροχή περιουσίας προς το παιδί, αλλά αναγνωρίζει απλώς την ηθική υποχρέωση εκείνων να βοηθούν οικονομικά, στις προβλεπόμενες περιπτώσεις, τα παιδιά τους (Κουνουγέρη - Μανωλεδάκη, Οικογ. Δίκαιο, τόμος β', 1998, σ. 179, ΕρμΑΚ Γεωργιάδη - Σταθόπουλου, άρθρο 1509 αρ. 3 σημ. 2, 0. Παποζήση, Γονική ραροχή, 1987, σ. 45, σχετ. Εφθεσ 2195/1991 Αρμ ΜΕ' 770). (Πολ. Πρωτ. Πατρ. 324/2005 – Αρμ. 2006 , σελ. 1023)
Υπόκειται σε διάρρηξη κατ' αρθρο 939 επ. Α.Κ. - Περιπτώσεις
- Επειδή, ως απαλλοτρίωση, κατά την έννοια της διάταξης του άρθρου 939 ΑΚ, νοείται κάθε διάθεση, αδιάφορα αν αυτή έγινε από επαχθή ή χαριστική αιτία.
Επομένως, αποτελούν απαλλοτρίωση που υπόκεινται σε διάρρηξη από τους δανειστές και οι παροχές των γονέων προς τα τέκνα τους, οι οποίες προβλέπονται από τη διάταξη του άρθρου 1509 ΑΚ, κατά το οποίο «η παροχή περιουσίας στο τέκνο από οποιονδήποτε γονέα του, είτε για τη δημιουργία ή τη διατήρηση οικονομικής ή οικογενειακής αυτοτέλειας, είτε για την έναρξη ή την εξακολούθηση επαγγέλματος, αποτελεί δωρεά μόνον ως προς το ποσό που υπερβαίνει το μέτρο το οποίο επιβάλλουν οι περιστάσεις...» (ΑΠ 325/1995, ΕφΑΘ 5639/1998 ΕλλΔνη 40.1157).
Το αναφερόμενο στη διάταξη αυτή μέτρο, που επιβάλλουν κάθε φορά οι περιστάσεις, πέρα από το οποίο οι αναφερόμενες παροχές των γονέων προς τα τέκνα αποτελούν δωρεές, έχει αξία μόνον για την εφαρμογή της διάταξης του άρθρου 942 του ΑΚ, κατά το οποίο δεν απαιτείται η γνώση του τρίτου, να γνωρίζει δηλαδή ότι ο οφειλέτης απαλλοτριώνει προς βλάβη των δανειστών του, ενώ αντιθέτως ως προς τις παροχές που είναι κατώτερες του μέτρου και δεν αποτελούν δωρεές απαιτείται και μάλιστα τεκμαίρεται η γνώση των τέκνων, σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 941 § 2 ΑΚ.
Έτσι, οι γονικές παροχές υπόκεινται σε διάρρηξη, κατά το άρθρο 939 ΑΚ, ανεξάρτητα αν υπερβαίνουν ή όχι το ανάλογο μέτρο που επιβάλλουν οι περιστάσεις, άσχετα δηλαδή αν αποτελούν δωρεές εν όλω ή εν μέρει, δεδομένου μάλιστα ότι οι παροχές αυτές δεν αποτελούν νομική υποχρέωση των γονέων αλλά εκδήλωση ηθικού καθήκοντος και σαν τέτοιες είναι προφανές ότι πρέπει να έπονται των ενοχικών υποχρεώσεων (ΕφΑΘ 2344/2002 Δνη 43. 1715).
Το ότι μία διάθεση γίνεται για την εκπλήρωση ηθικών υποχρεώσεων ή της κοινωνικής ευπρέπειας του οφειλέτη, δεν μπορεί να δικαιολογήσει ούτε τη βλάβη των δανειστών ούτε την προτίμηση από τον οφειλέτη των ηθικών του υποχρεώσεων έναντι των νομικών.
Για το λόγο αυτό δεν αναιρείται ο καταδολιευτικός χαρακτήρας μιας απαλλοτρίωσης, αν, εκτός από την πρόθεση βλάβης των δανειστών, παράλληλα ο οφειλέτης επιδιώκει και άλλους σκοπούς, όπως εκείνους της γονικής παροχής (Εφ Αθ 7827/1998 Δνη 40.1162).
Το αποτέλεσμα της διάρρηξης είναι ότι ο τρίτος έχει την υποχρέωση να αποκαταστήσει τα πράγματα στην κατάσταση που ήταν. Η διάρρηξη ενεργεί μόνον υπέρ των δανειστών που προσέβαλαν την απαλλοτρίωση. (Μον.Πρ.Θεσσ. 8795/2005 – Αρμ. 2005, σελ. 749, Σχολ/νη)
Υπόκειται σε μέμψη άστοργης δωρεάς κατ' άρθρο 1835 Α.Κ. μόνον κατά το υπερβαίνον μέτρο
- Επειδή, από το συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 1509, 1835 και 1831 Α.Κ. προκύπτει, ότι σε μέμψη υπόκεινται μόνοοι δωρεές, οι οποίες, σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 1831 παρ. 2 ΑΚ, προστίθενται στην κληρονομία, όπως αυτό ορίζεται ειδικότερα στη διάταξη του άρθρου 1835 του ίδιου Κώδικα, η οποία δεν τροποποιήθηκε με το ν.1329/1983.
Το γεγονός ότι η παροχή του γονέα προς το τέκνο, κατά τη ρητή διάταξη του άρθρου 1509 εδάφ. α’ ΑΚ, δεν αποτελεί δωρεά όταν είναι μέσα στα όρια που επιβάλλουν οι περιστάσεις, έχει ως συνέπεια, ότι η τελευταία δεν προσβάλλεται ως άστοργη έστω και αν θίγει τη νόμιμη μοίρα, αφού, κατά τη διάταξη του άρθρου 1835 ΑΚ, σε μέμψη υπόκεινται μόνο οι δωρεές.
Με τα δεδομένα αυτά, όταν με αγωγή μέμψης προσβάλλεται γονική παροχή που έγινε προς μεριδούχο για τη δημιουργία οικονομικής και οικογενειακής αυτοτέλειάς του, κατά την έννοια του άρθρου 1509 ΑΚ, πρέπει, για να είναι ορισμένη η αγωγή αυτή, να εκτίθεται σαφώς τα στοιχεία από τα οποία προκύπτει, ότι η γονική παροχή είναι δωρεά στο σύνολό της ή μερικώς, δηλαδή ότι υπερβαίνει το μέτρο, το οποίο επιβάλλουν οι περιστάσεις, το οποίο κρίνεται σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση με βάση την περιουσιακή κατάσταση των γονέων, τον αριθμό των τέκνων, τις ανάγκες των τέκνων, την οικονομική κατάσταση των άλλων τέκνων κλπ. (Α.Π. 518/2006 – ΝοΒ 2006, σελ. 1492)
- Επειδή, οι κατά το άρθρο 1509 ΑΚ γονικές παροχές, είτε για τη δημιουργία ή τη διατήρηση οικονομικής ή οικογενειακής αυτοτέλειας, είτε για την έναρξη ή την εξακολούθηση επαγγέλματος, αποτελούν δωρεές υποκείμενες σε μέμψη, εφόσον υπερβαίνουν το επιβαλλόμενο από τις περιστάσεις μέτρο, όπως ρητά ορίζεται στη διάταξη αυτή, ως ενδεικνυόμενο δε από τις περιστάσεις μέτρο θεωρείται το ανάλογο προς την οικονομική κατάσταση, την κοινωνική θέση του γονέα κατά τη σύσταση της παροχής και την οικογενειακή κατάσταση, δηλαδή τον αριθμό των τέκνων του, την ηλικία τους, τις ανάγκες του τέκνου προς το οποίο γίνεται η παροχή, την οικονομική κατάσταση των άλλων τέκνων κλπ., δεν εξαρτάται δε το μέτρο αυτό από την αξία της νόμιμης μοίρας του δικαιούχου ή την κληρονομική του μερίδα, ο σκοπός των οποίων είναι διαφορετικός.
Απορία του τέκνου δεν απαιτείται για τη σύσταση της γονικής παροχής, αλλά μόνον η συνδρομή ανάγκης με τις παραπάνω προϋποθέσεις του άρθρου 1509 ΑΚ. Αν δεν συντρέχει περίπτωση ανάγκης, τότε η παροχή έχει την έννοια της δωρεάς.
Από το συνδυασμό των προαναφερομένων διατάξεων των άρθρων 1831 παρ. 2, όπως το άρθρο αυτό αντικ. με το άρθρο 26 του ν. 1329/1983, 1835 και 1509 ΑΚ συνάγονται τα ακόλουθα:
Για τον προσδιορισμό της κληρονομιάς και κατ' επέκταση για την ανεύρεση της νόμιμης μοίρας, προστίθενται στην κληρονομιά εκτός των άλλων και ο,τιδήποτε ο κληρονομούμενος παραχώρησε όσο ζούσε χωρίς αντάλλαγμα στο μεριδούχο, είτε με δωρεά είτε με άλλο τρόπο και επομένως με τη διατύπωση αυτή εννοεί ο νόμος κάθε άλλη παροχή από ελευθεριότητα γονέα προς παιδί, όπως είναι αυτή που προβλέπεται από το άρθρο 1509 εδ. Α ΑΚ, άσχετα αν η παροχή αυτή αποτελεί ή όχι δωρεά σύμφωνα με το άρθρο αυτό και άσχετα αν γίνεται από ελευθεριότητα και όχι από νομική υποχρέωση.
Σε μέμψη όμως υπόκεινται μόνον οι δωρεές, οι οποίες, σύμφωνα με το νέο άρθρο 1831 παρ. 2 ΑΚ, προστίθενται στην κληρονομιά, όπως αυτό ορίζεται στο άρθρο 1835 ΑΚ, το οποίο δεν τροποποιήθηκε με το ν. 1329/1983, το γεγονός δε ότι η παροχή του γονέα προς το τέκνο, όταν αυτή είναι μέσα στα όρια που επιβάλλουν οι περιστάσεις, δεν αποτελεί δωρεά, έχει ως συνέπειες ότι αυτή δεν προβάλλεται ως άστοργη, έστω και αν θίγει τη νόμιμη μοίρα, αφού κατά το παραπάνω άρθρο 1835 ΑΚ σε μέμψη υπόκεινται μόνον οι δωρεές (βλ. Κουμάντο, Οικογ. Δίκαιο, τόμος β’, σελ. 161). (Μον. Πρ. Θεσ. 20958/2006 – Αρμ. 2007, σελ.1164, Σχ/νη)
Υπόκειται σε ανάκληση κατ' άρθρο 505 Α.Κ. μόνο κατά το υπερβαίνον μέτρο
- Επειδή, κατά τη διάταξη του άρθ. 1509 του ΑΚ προκύπτει ότι ο νομοθέτης χαρακτηρίζει ως γονική παροχή εκείνη που δεν υπερβαίνει το μέτρο το επιβαλλόμενο από τις περιστάσεις κάθε συγκεκριμένης περίστασης, χωρίς όμως και αυτός να προσδιορίζει τις περιστάσεις.
Ως ενδεικνυόμενο μέτρο από τις περιστάσεις θεωρείται το ανάλογο προς την οικονομική κατάσταση, την κοινωνική θέση του γονέα κατά τη σύσταση της παροχής, και την οικογενειακή κατάσταση, δηλαδή τον αριθμό των τέκνων, την ηλικία του κλπ.
Απορία του τέκνου δεν απαιτείται για τη σύσταση της γονικής παροχής αλλά μόνο η συνδρομή ανάγκης υπό τις ανωτέρω προϋποθέσεις του άρθ. 1509 του ΑΚ. Αν δεν συντρέχει περίπτωση ανάγκης, τότε η παροχή έχει την έννοια της δωρεάς.
Με τα δεδομένα αυτά, η απόφαση με την οποία γίνεται δεκτή αγωγή για ανάκληση γονικής παροχής ως δωρεάς, λόγω αχαριστίας, που έγινε προς τέκνο για τη δημιουργία οικονομικής και οικογενειακής αυτοτέλειας του κατά την έννοια του άρθρου 1509 του ΑΚ., πρέπει να περιλαμβάνει στην ελάσσονα πρόταση της στο πλαίσιο εφαρμογής της διάταξης του άρθ. 93 παρ.3 του Συντάγματος, ως αποδεικτικό πόρισμα, τα πραγματικά εκείνα περιστατικά που προαναφέρθηκαν, και είναι ανάγκη να τα επικαλείται και ο ενάγων στο δικόγραφο της αγωγής του, από τα οποία, προκύπτει, ότι η γονική παροχή είναι δωρεά γιατί υπερβαίνει στη συγκεκριμένη περίπτωση το επιβαλλόμενο από τις περιστάσεις μέτρο.
Η επαρκής αναφορά των πιο πάνω κρίσιμων πραγματικών περιστατικών στις παραδοχές του αιτιολογικού της αποφάσεως ελέγχεται αναιρετικά στο πλαίσιο της διάταξης του άρθ. 559 αριθ.19 του ΚΠολΔ, ο προσδιορισμός όμως του ενδεικνυόμενου μέτρου σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση, ενεργείται από το Δικαστήριο ύστερα από εκτίμηση των πραγματικών περιστατικών, η οποία δεν υπόκειται αυτοτελώς στον έλεγχο του Αρείου Πάγου γιατί δεν είναι νομική έννοια και τα ιδιαίτερα ατομικά χαρακτηριστικά του μέτρου δεν συμπίπτουν σε όλες τις περιπτώσεις και εξειδικεύονται σε κάθε υπόθεση ανέλεγκτα. (Α.Π. 1990/2007, 510/1973). (Α.Π. 654/2011- ΝοΒ 2011, σελ. 2337 )
ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου