Άρθρα – Απόψεις
ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ
Ένας Κοινωνικός Θεσμός στο Στόχαστρο του Εθνικού Νομοθέτη
Η Αντίθεση των διατάξεων του άρθρου 4 του Ν. 4092/2012
προς το Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τη Νομολογία του ΔΕΚ
Ι. Εισαγωγή και διάγραμμα μελέτης.....
Το Νοέμβριο του έτους 2012 το ελληνικό κράτος επιφύλαξε, μέσω της νομοθετικής του εξουσίας, μία δυσάρεστη έκπληξη για τους πολίτες του. Μέσα σε ένα νομοθέτημα το οποίο περιελάμβανε φιλόδοξες ρυθμίσεις για την αξιοποίηση της ακίνητης δημόσιας περιουσίας, πέρασαν και διατάξεις που αφορούν το Επικουρικό Κεφάλαιο (εφεξής ΕΚ). Με τις διατάξεις αυτές περικόπτονται δραστικά οι αποζημιώσεις που αυτό ήταν υποχρεωμένο να καταβάλει στους παθόντες σε τροχαίο ατύχημα με βάση το νομοθετικό καθεστώς που ίσχυε μέχρι τότε.
Εκτός όμως από τους ποσοτικούς αυτούς περιορισμούς, οι οποίοι μάλιστα έχουν και αναδρομική ισχύ, θεσπίζονται και αυστηροί δικονομικοί περιορισμοί στην άσκηση των δικαιωμάτων των παθόντων κατά του ΕΚ (τήρηση προδικασίας και αναστολή της αναγκαστικής εκτέλεσης).
Ο σκοπός αυτής της εργασίας είναι να καταδείξει ότι οι εν λόγω διατάξεις δεν επιτρέπεται να εφαρμοσθούν από τον έλληνα δικαστή, αφού αυτές, εκτός από τον καθαρά αντισυνταγματικό τους χαρακτήρα, έρχονται σε άμεση αντίθεση προς το δίκαιο της ευρωπαϊκής ένωσης και τη νομολογία του δικαστηρίου των ευρωπαϊκών κοινοτήτων (εφεξής ΔΕΚ).
Για την τεκμηρίωση αυτής της θέσης ακολουθείται στην παρούσα μελέτη η εξής δομική συγκρότηση: 1) Γίνεται κατ'αρχήν περιληπτική παρουσίαση των νέων ρυθμίσεων και της προσπάθειας αιτιολόγησής τους από το νομοθέτη (παρ. ΙΙ). 2) Ακολουθεί η κριτική των νέων αυτών διατάξεων και η αντιμετώπισή τους από την πρόσφατη νομολογία, η οποία στη συντριπτική της πλειοψηφία αρνήθηκε να τις εφαρμόσει (παρ. ΙΙΙ). 3) Επισημαίνεται στη συνέχεια η ανάγκη που υπάρχει να δοθεί στον έλληνα εφαρμοστή του δικαίου μία σταθερή θεωρητική βάση και μία αντίστοιχη πυξίδα για την ερμηνεία του δικαίου της ευρωπαϊκής ένωσης καθώς επίσης και για τον τρόπο που αυτός θα πρέπει να αντιμετωπίσει τις ρυθμίσεις του εθνικού νομοθέτη, οι οποίες έρχονται σε αντίθεση με το κοινοτικό (ενωσιακό πλέον) δίκαιο (παρ. IV). 4) Τη θεωρητική αυτή δογματική βάση προσφέρει στον εθνικό δικαστή και στον έλληνα νομικό της πράξης γενικά η ίδια η φύση και η ιεραρχική υπεροχή του ενωσιακού έναντι του εσωτερικού δικαίου, όπως η υπεροχή αυτή αναλύεται στη νομική φιλολογία και τη νομολογία του ΔΕΚ. Παράλληλα την ερμηνευτική πυξίδα αυτού του δικαίου την προσφέρει
η νομολογία του ΔΕΚ (παράγραφος V). 5) Επειδή το θέμα που απασχολεί αυτή την εργασία ρυθμίζεται από κοινοτικές Οδηγίες, ακολουθεί ο ειδικώτερος προσδιορισμός της φύσης, της λειτουργίας και της ερμηνείας των Οδηγιών (παρ. VI). 6) Επισημαίνεται ιδιαίτερα η υποχρέωση του εθνικού δικαστή να μην εφαρμόζει το εσωτερικό του δίκαιο όταν αυτό έρχεται σε αντίθεση με τις διατάξεις των Οδηγιών, αλλά να μεριμνά ώστε μέσω της ερμηνείας να πραγματώνεται και στη χώρα του ο σκοπός της Οδηγίας και το πρακτικό αποτέλεσμα το οποίο αυτή επιδιώκει, όπως πάγια δέχεται ο Άρειος Πάγος με την πρόσφατη νομολογία του (παρ.VII). 7) Ακολουθεί η αναφορά των κοινοτικών Οδηγιών οι οποίες ρυθμίζουν την υποχρεωτική ασφάλιση της αστικής ευθύνης και η ερμηνεία τους από το ΔΕΚ, η οποία ερμηνεία είναι αυθεντική και δεσμευτική για τον εθνικό δικαστή, σύμφωνα με τη νομολογία του Αρείου Πάγου. Ιδιαίτερα τονίζεται η σημασία της υπ'αριθ. C-62/2001 απόφασης του ΔΕΚ (υπόθεση Evans), με την οποία κρίθηκε ότι ο οργανισμός αποζημιώσεως κάθε κράτους μέλους (δηλ.
το ΕΚ) είναι υποχρεωμένο να αποζημιώνει τους παθόντες με βάση τα ελάχιστα ποσά υποχρεωτικής ασφάλισης, τα οποία προβλέπονται από την κοινοτική νομοθεσία (παρ. VIII). 8)
Στη συνέχεια γίνεται παρουσίαση των αντίθετων απόψεων που υποστηρίχθηκαν στη νομική φιλολογία και υιοθετήθηκαν από μέρος της νομολογίας όπως επίσης και η κριτική αυτών των απόψεων (παρ. ΙΧ). 9) Για τη διευκόλυνση των αναγνωστών ακολουθεί παράρτημα, στο οποίο περιλαμβάνονται σε αποσπάσματα οι σκέψεις των κρίσιμων αποφάσεων του ΔΕΚ, στις οποίες παραπέμπει αυτή η εργασία (παρ. Χ).
ΙΙ. Η νέα νομοθετική ρύθμιση και η αιτιολόγησή της
ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ
Ένας Κοινωνικός Θεσμός στο Στόχαστρο του Εθνικού Νομοθέτη
Η Αντίθεση των διατάξεων του άρθρου 4 του Ν. 4092/2012
προς το Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τη Νομολογία του ΔΕΚ
Ι. Εισαγωγή και διάγραμμα μελέτης.....
Το Νοέμβριο του έτους 2012 το ελληνικό κράτος επιφύλαξε, μέσω της νομοθετικής του εξουσίας, μία δυσάρεστη έκπληξη για τους πολίτες του. Μέσα σε ένα νομοθέτημα το οποίο περιελάμβανε φιλόδοξες ρυθμίσεις για την αξιοποίηση της ακίνητης δημόσιας περιουσίας, πέρασαν και διατάξεις που αφορούν το Επικουρικό Κεφάλαιο (εφεξής ΕΚ). Με τις διατάξεις αυτές περικόπτονται δραστικά οι αποζημιώσεις που αυτό ήταν υποχρεωμένο να καταβάλει στους παθόντες σε τροχαίο ατύχημα με βάση το νομοθετικό καθεστώς που ίσχυε μέχρι τότε.
Εκτός όμως από τους ποσοτικούς αυτούς περιορισμούς, οι οποίοι μάλιστα έχουν και αναδρομική ισχύ, θεσπίζονται και αυστηροί δικονομικοί περιορισμοί στην άσκηση των δικαιωμάτων των παθόντων κατά του ΕΚ (τήρηση προδικασίας και αναστολή της αναγκαστικής εκτέλεσης).
Ο σκοπός αυτής της εργασίας είναι να καταδείξει ότι οι εν λόγω διατάξεις δεν επιτρέπεται να εφαρμοσθούν από τον έλληνα δικαστή, αφού αυτές, εκτός από τον καθαρά αντισυνταγματικό τους χαρακτήρα, έρχονται σε άμεση αντίθεση προς το δίκαιο της ευρωπαϊκής ένωσης και τη νομολογία του δικαστηρίου των ευρωπαϊκών κοινοτήτων (εφεξής ΔΕΚ).
Για την τεκμηρίωση αυτής της θέσης ακολουθείται στην παρούσα μελέτη η εξής δομική συγκρότηση: 1) Γίνεται κατ'αρχήν περιληπτική παρουσίαση των νέων ρυθμίσεων και της προσπάθειας αιτιολόγησής τους από το νομοθέτη (παρ. ΙΙ). 2) Ακολουθεί η κριτική των νέων αυτών διατάξεων και η αντιμετώπισή τους από την πρόσφατη νομολογία, η οποία στη συντριπτική της πλειοψηφία αρνήθηκε να τις εφαρμόσει (παρ. ΙΙΙ). 3) Επισημαίνεται στη συνέχεια η ανάγκη που υπάρχει να δοθεί στον έλληνα εφαρμοστή του δικαίου μία σταθερή θεωρητική βάση και μία αντίστοιχη πυξίδα για την ερμηνεία του δικαίου της ευρωπαϊκής ένωσης καθώς επίσης και για τον τρόπο που αυτός θα πρέπει να αντιμετωπίσει τις ρυθμίσεις του εθνικού νομοθέτη, οι οποίες έρχονται σε αντίθεση με το κοινοτικό (ενωσιακό πλέον) δίκαιο (παρ. IV). 4) Τη θεωρητική αυτή δογματική βάση προσφέρει στον εθνικό δικαστή και στον έλληνα νομικό της πράξης γενικά η ίδια η φύση και η ιεραρχική υπεροχή του ενωσιακού έναντι του εσωτερικού δικαίου, όπως η υπεροχή αυτή αναλύεται στη νομική φιλολογία και τη νομολογία του ΔΕΚ. Παράλληλα την ερμηνευτική πυξίδα αυτού του δικαίου την προσφέρει
η νομολογία του ΔΕΚ (παράγραφος V). 5) Επειδή το θέμα που απασχολεί αυτή την εργασία ρυθμίζεται από κοινοτικές Οδηγίες, ακολουθεί ο ειδικώτερος προσδιορισμός της φύσης, της λειτουργίας και της ερμηνείας των Οδηγιών (παρ. VI). 6) Επισημαίνεται ιδιαίτερα η υποχρέωση του εθνικού δικαστή να μην εφαρμόζει το εσωτερικό του δίκαιο όταν αυτό έρχεται σε αντίθεση με τις διατάξεις των Οδηγιών, αλλά να μεριμνά ώστε μέσω της ερμηνείας να πραγματώνεται και στη χώρα του ο σκοπός της Οδηγίας και το πρακτικό αποτέλεσμα το οποίο αυτή επιδιώκει, όπως πάγια δέχεται ο Άρειος Πάγος με την πρόσφατη νομολογία του (παρ.VII). 7) Ακολουθεί η αναφορά των κοινοτικών Οδηγιών οι οποίες ρυθμίζουν την υποχρεωτική ασφάλιση της αστικής ευθύνης και η ερμηνεία τους από το ΔΕΚ, η οποία ερμηνεία είναι αυθεντική και δεσμευτική για τον εθνικό δικαστή, σύμφωνα με τη νομολογία του Αρείου Πάγου. Ιδιαίτερα τονίζεται η σημασία της υπ'αριθ. C-62/2001 απόφασης του ΔΕΚ (υπόθεση Evans), με την οποία κρίθηκε ότι ο οργανισμός αποζημιώσεως κάθε κράτους μέλους (δηλ.
το ΕΚ) είναι υποχρεωμένο να αποζημιώνει τους παθόντες με βάση τα ελάχιστα ποσά υποχρεωτικής ασφάλισης, τα οποία προβλέπονται από την κοινοτική νομοθεσία (παρ. VIII). 8)
Στη συνέχεια γίνεται παρουσίαση των αντίθετων απόψεων που υποστηρίχθηκαν στη νομική φιλολογία και υιοθετήθηκαν από μέρος της νομολογίας όπως επίσης και η κριτική αυτών των απόψεων (παρ. ΙΧ). 9) Για τη διευκόλυνση των αναγνωστών ακολουθεί παράρτημα, στο οποίο περιλαμβάνονται σε αποσπάσματα οι σκέψεις των κρίσιμων αποφάσεων του ΔΕΚ, στις οποίες παραπέμπει αυτή η εργασία (παρ. Χ).
ΙΙ. Η νέα νομοθετική ρύθμιση και η αιτιολόγησή της
Πρέπει να τονισθεί εκ προοιμίου ότι σκοπός αυτής της εργασίας είναι να καταδείξει την
αντίθεση που δημιουργείται με τις νέες ρυθμίσεις, και κυρίως με τους ποσοτικούς περιορι-
σμούς που εισάγονται στις αποζημιώσεις των παθόντων εκ μέρους του ΕΚ, μεταξύ του εθνι-
κού και του ευρωπαϊκού (ενωσιακού) δικαίου, η οποία αντίφαση και πρέπει να αρθεί από τον
εθνικό δικαστή με την άρνηση εφαρμογής των διατάξεων αυτών του εσωτερικού δικαίου
στο μέτρο που αυτό αντιστρατεύεται το ενωσιακό δίκαιο. Για την πληρότητα όμως της ανάλυσης θεωρούμε ότι είναι αναγκαίο να γίνει αναφορά στην πρόσφατη νομολογία των ελληνικών δικαστηρίων, τα οποία στη συντριπτική τους πλειοψηφία αρνήθηκαν να εφαρμόσουν τις
διατάξεις αυτές, και να αναλυθεί η φύση του δικαίου της ευρωπαϊκής ένωσης όπως επίσης
και η δέσμευση του έλληνα εφαρμοστή του δικαίου που προκύπτει από τις κοινοτικές οδηγίες
και τις αποφάσεις του ΔΕΚ.
Η νέα ρύθμιση εισάγεται με το άρθρο 4 του Νόμου 4092/2012, με το οποίο τροποποιήθηκαν οι διατάξεις του κωδικοποιημένου ΠΔ 237/1986 που ρυθμίζουν την ίδρυση και τη λειτουργία του ΕΚ. Οι τροποποιήσεις αυτές είναι σε γενικές γραμμές οι ακόλουθες:
1) Περιορίζεται η αποζημίωση που καταβάλει το ΕΚ για χρηματική ικανοποίηση λόγω ψυχικής
οδύνης και θεσπίζεται ανώτατο όριο μέχρι το ποσό των 6.000 ευρώ για κάθε δικαιούχο. Για
τις περιπτώσεις εξάλλου εκείνες κατά τις οποίες δημιουργείται η υποχρέωση του ΕΚ κατα-
βολής αποζημίωσης όταν ο ασφαλιστής πτώχευσε ή η εκτέλεση σε βάρος του απέβη άκαρπη
ή ανακλήθηκε η άδεια λειτουργίας της επιχείρησής του ένεκα παραβάσεως του νόμου, η απο-
ζημίωση καταβάλλεται μειωμένη. Ειδικώτερα για μικρότερα ποσά η αποζημίωση αυτή ανέρ-
χεται σε ποσοστό 90% της όλης ζημίας και για μεγαλύτερα ποσά σε ποσοστό 70% αυτής. 2)
Το ανώτατο όριο των αποζημιώσεων που υποχρεούται αυτό να πληρώσει ανέρχεται σε
100.000 ευρώ, εκτός αν πρόκειται για πρόσωπα που έχουν υποστεί αναπηρία η οποία διαπι-
στώνεται μετά από ειδική διαδικασία, οπότε η αποζημίωση μπορεί να υπερβεί αυτό το ποσό
και να φτάσει μέχρι το ύψος που θα ορισθεί με κοινή υπουργική απόφαση. 3) Οι προαναφε-
ρόμενες ρυθμίσεις καταλαμβάνουν και τις αξιώσεις κατά του ΕΚ που είναι ήδη γεγενημένες,
εκτός από αυτές που έχουν επιδικασθεί με οριστική απόφαση. 4) Επαναλαμβάνεται η πρό-
βλεψη ότι το ποσοστό του επιτοκίου που βαρύνει το ΕΚ υπολογίζεται σε κάθε περίπτωση σε
6% ετησίως. 5) Θεσπίζεται προδικασία, η οποία περιλαμβάνει δικονομικής φύσεως προϋπο-
θέσεις, χωρίς τη συνδρομή των οποίων είναι απαράδεκτη η αγωγή κατά του ΕΚ. Ειδικώτερα
προβλέπεται υποχρέωση του δικαιούχου για την υποβολή αίτησης προς το ΕΚ, συνοδευό-
μενη από τα έγγραφα που αποδεικνύουν την απαίτησή του και απάντηση του ΕΚ επί της αι-
τήσεως ή άκαρπη πάροδος τριών μηνών. 6) Αναστέλλεται κάθε αναγκαστική εκτέλεση σε
βάρος του ΕΚ είτε εις χείρας τούτου είτε εις χείρας τρίτων από την έναρξη ισχύος του νόμου,
δηλαδή από την 8-11-2012 έως την 31-12-2016.
Ως δικαιολογία για τις πάρα πάνω δραστικές περικοπές και για τις λοιπές πολύ επιβα-
ρυντικές για τους δικαιούχους ρυθμίσεις, η αιτιολογική έκθεση και η έκθεση αξιολόγησης συ-
νεπειών αυτών των ρυθμίσεων αναφέρουν: 1) Ότι το ΕΚ παρουσιάζει έλλειμμα 700.000.000
ευρώ, γεγονός που θέτει σε διακινδύνευση την οικονομική του θέση και την αποτελεσματική
εκπλήρωση του ρόλου για τον οποίο αυτό συστάθηκε. 2) Ότι με τις εν λόγω ρυθμίσεις δια-
σφαλίζεται η βιωσιμότητά του και η βραχυπρόθεσμη ικανοποίηση των απαιτήσεων των δι-
καιούχων, αφού ο καθορισμός των υποχρεώσεών του γίνεται πλέον προβλέψιμος. Έτσι, με
την αποκατάσταση της λειτουργικής του ικανότητας, ενδυναμώνεται και η ασφαλιστική
αγορά, συμπλήρωμα της οποίας αποτελεί το ΕΚ. 3) Με την αναστολή των μέτρων αναγκα-
στικής εκτέλεσης ιδιαίτερα εις χείρας τρίτων, θα διατηρηθεί η δυνατότητά του να εκπληρώ-
νει κατά προτεραιότητα τις υποχρεώσεις του ως προς τους δικαιούχους αποζημιώσεων.
Επισείεται τέλος και ο κίνδυνος της επιδείνωσης της κατάστασης ρευστότητάς του, αν δεν
προωθηθεί το τελευταίο αυτό μέτρο.
ΙΙΙ. Η κριτική των νέων ρυθμίσεων και οι θέσεις της πρόσφατης νομολογίας
Οι ρυθμίσεις που θεσπίζονται με το άρθρο 4 του νόμου 4092/2012, εκτός από το γεγο-
νός ότι είναι καταφανώς άδικες ως προς την ουσία τους, έρχονται και σε ευθεία αντίθεση με
την ίδια τη φύση του ΕΚ και το σκοπό για τον οποίο αυτό ιδρύθηκε, αλλά και με διατάξεις αυ-
ξημένης τυπικής ισχύος όπως είναι το Σύνταγμα και το ευρωπαϊκό (ενωσιακό) δίκαιο. Επειδή
ο σκοπός αυτής της εργασίας είναι, όπως προαναφέρθηκε, να καταδείξει κυρίως την αντίθεση
των διατάξεων της νέας ρύθμισης, με τις οποίες περιορίζεται το ύψος των αποζημιώσεων
που υποχρεούται να καταβάλει το ΕΚ, προς τον πυρήνα του ενωσιακού δικαίου και ιδιαίτερα
προς τις κοινοτικές οδηγίες, η κριτική που ασκήθηκε μέχρι σήμερα στις διατάξεις αυτού του
νόμου από τους θεωρητικούς ερευνητές και από τη νομολογία, από τη σκοπιά κυρίως του
συνταγματικού δικαίου, θα αναφερθεί επιγραμματικά και απλά και μόνο για λόγους ενημέ-
ρωσης.
Στη νομική φιλολογία υποστηρίζεται καταρχήν η άποψη ότι με τις νέες ρυθμίσεις αναι-
ρείται στη βάση του ο ίδιος ο σκοπός για τον οποίο ιδρύθηκε και λειτουργεί το ΕΚ 1. Ο σκο-
πός αυτός είναι η πλήρης προστασία της ζωής, της περιουσίας και της υγείας των θυμάτων
των αυτοκινητικών ατυχημάτων και των οικογενειών τους, κατά την πάγια νομολογία του
Αρείου Πάγου. Ειδικώτερα το δικαστήριο αυτό δέχεται ότι το ΕΚ ιδρύθηκε από το νόμο προ-
κειμένου να αποζημιώνει τις αξιώσεις του παθόντος ή των συγγενών του, αν έχει επέλθει θά-
νατος, στις περιπτώσεις εκείνες κατά τις οποίες οι αξιώσεις αυτές δεν είναι επαρκώς
εξασφαλισμένες. Στις περιπτώσεις ακριβώς αυτές η ευθύνη του ΕΚ εξομοιώνεται κατά το
περιεχόμενο και την έκτασή της με την ευθύνη την οποία θα είχε ο ασφαλιστής εάν υπήρχε
ενεργός ασφάλιση2. Με τους περιορισμούς λοιπόν που επιβάλλονται από τις διατάξεις του
πάρα πάνω νόμου ως προς την ικανοποίηση των δικαιωμάτων των παθόντων, αναιρείται στην
ουσία του και η λειτουργία την οποία τάχθηκε να υπηρετεί το ΕΚ, που είναι η κοινωνική και
ηθική ανάγκη για τη διασφάλιση και κατοχύρωση των δικαιωμάτων των θυμάτων των τρο-
χών3.
Υποστηρίζεται επίσης ότι οι πάρα πάνω ρυθμίσεις έρχονται σε ευθεία αντίθεση με θε-
μελιώδεις διατάξεις του Συντάγματος, όπως είναι οι επιταγές των άρθρων 17 παρ. 1 (προ-
στασία της ιδιοκτησίας), 2 παρ. 1 (προστασία της αξίας του ανθρώπου), 5 παρ. 1 (ελεύθερη
ανάπτυξη της προσωπικότητας, στην οποία περιλαμβάνεται και η συμμετοχή στην οδική κυ-
κλοφορία που γίνεται με μηχανοκίνητα μέσα) και 21 παρ. 3 και 6 (προστασία της αναπηρίας).
Δεδομένου δε ότι το κράτος είναι υποχρεωμένο να προστατεύει τα δικαιώματα των πολιτών
που ορίζονται στα προαναφερόμενα άρθρα του Συντάγματος, σύμφωνα με το άρθρο 25 παρ.
1 αυτού, δεν είναι δυνατόν να ευσταθήσουν τα επιχειρήματα που αναφέρονται στην αιτιο-
λογική έκθεση και την έκθεση αξιολόγησης συνεπειών των ρυθμίσεων αυτού του νόμου4.
Τα δικαστήρια της χώρας μας είχαν την ευκαιρία να ασχοληθούν με την ερμηνεία και
εφαρμογή των διατάξεων του άρθρου 4 του Ν. 4092/2012. Οι γνωστές σε εμάς αποφάσεις
που εκδόθηκαν μέχρι σήμερα αρνήθηκαν στη συντριπτική τους πλειοψηφία να εφαρμόσουν
αυτές τις διατάξεις και θεμελιώνουν τις κρίσεις τους σε εκτενή, εμπεριστατωμένη και πει-
στική επιχειρηματολογία5. Η πρώτη και θεμελιώδης νομική σκέψη στην οποία στηρίχθηκαν οι
περισσότερες από τις εν λόγω αποφάσεις, προκειμένου να κρίνουν ως ανίσχυρες και επο-
μένως μη εφαρμοστέες τις πάρα πάνω ρυθμίσεις, ήταν ότι αυτές έρχονται σε ευθεία αντίθεση
―――――――――――
1. Βλέπετε σχετική γνωμοδότηση Γ. Κατρούγκαλου ΕπΣυγκΔικ 2012 σελ. 490 κ.επ.
2. ΑΠ 1221/2011 Αρμ 2012 σελ. 76, ΑΠ(Ολομ) 9/1993 ΕπΣυγκΔικ 1994 σελ. 16
3. Ράνια Χατζηνικολάου-Αγγελίδου «Ασφάλιση αστικής ευθύνης από αυτοκινητικά ατυχήματα», εκδ. 1998, σελ. 1-2, Α.Κρητικός
«Αποζημίωση από αυτοκινητικά ατυχήματα», εκδ. 2008 παρ. 25 αριθ. 6-7
4. Γνωμοδότηση Γ.Κατρούγκαλου οπ.παρ.
5. ΜονΠρωτΑθ 3941/2012, 3977/2012, 3903/2012, 3905/2012 ΕπΣυγκΔικ 2012 σελ. 455 κ.επ., σελ. 509 κ.επ., σελ. 516 κ.επ., σελ.
465 κ.επ., αντίστοιχα. ΜονΠρωτΚατερ 31/2013, αδημ. Αντίθετα έκριναν οι ΜονΠρωτΑμαλ 108/2012 και ΜονΠρωτ Θεσ.
1160/2013 αδημ.
με τις διατάξεις των κοινοτικών Οδηγιών και ιδιαίτερα με τις Δεύτερη (84/5/ΕΟΚ) και Πρώτη
(72/166/ΕΟΚ) Κοινοτικές Οδηγίες. Παράλληλα τα πάρα πάνω δικαστήρια έκριναν ότι οι ρυθ-
μίσεις αυτές είναι αντίθετες με τις συνταγματικές διατάξεις των άρθρων 4 (ισότητα των ελ-
λήνων ενώπιον του νόμου) και 17 (προστασία της περιουσίας) όπως επίσης και με τις
υπερνομοθετικής ισχύος διατάξεις των άρθρων 6 παρ. 1 της ΕΣΔΑ και 1 του Πρώτου Πρό-
σθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ. Με την πρώτη από τις διατάξεις αυτές θεσπίζεται το δι-
καίωμα του προσώπου στη χρηστή απονομή της δικαιοσύνης και με τη δεύτερη ο σεβασμός
της περιουσίας του. Οι πάρα πάνω απορριπτικές σκέψεις των εν λόγω αποφάσεων καταλαμ-
βάνουν το σύνολο σχεδόν των ρυθμίσεων που εισάγονται με τη νέα διάταξη και συγκεκριμένα
τον περιορισμό των ποσών της αποζημίωσης, την αναδρομική εφαρμογή των διατάξεων
αυτού του νόμου και τον περιορισμό της τοκοδοσίας σε ποσοστό 6% ετησίως.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ορισμένες από τις αποφάσεις αυτές εμβαθύνουν την ανάλυσή
τους, αξιολογώντας την επιχειρηματολογία που περιέχεται στην αιτιολογική έκθεση του
νόμου, την οποία και αντικρούουν με τρόπο πειστικό επισημαίνοντας την αντιφατικότητά
της, αλλά και το γεγονός ότι με τις συγκεκριμένες ρυθμίσεις στην ουσία καταργούνται τα δι-
καιώματα των παθόντων τα οποία μόνο κατ'επίφαση θέλει να προστατεύσει ο νόμος6.
Στην κριτική που ασκήθηκε στις προαναφερόμενες ρυθμίσεις πρέπει να προστεθούν και
οι επιφυλάξεις που εκφράστηκαν από την επιστημονική επιτροπή της Βουλής, ως προς την
εγκυρότητα αυτών των ρυθμίσεων, και τις οποίες επιφυλάξεις επικαλούνται και οι αμέσως
πάρα πάνω αναφερόμενες αποφάσεις. Ειδικώτερα η επιτροπή αυτή επισημαίνει ότι ο ποσο-
τικός περιορισμός των αποζημιώσεων δεν εναρμονίζεται προς το κοινοτικό δίκαιο και ιδιαί-
τερα προς τη Δεύτερη κοινοτική Οδηγία (84/5/ΕΟΚ), ενώ και η απαγόρευση κατασχέσεως
περιουσιακών στοιχείων του ΕΚ δεν είναι συμβατή με τις κείμενες συνταγματικές διατάξεις
και με τις διατάξεις της ΕΣΔΑ7.
ΙV. Το άρθρο 4 του νόμου 4092/2012 και η κοινοτική έννομη τάξη
Είναι βέβαιο ότι οι πάρα πάνω αντιρρήσεις που εκφράστηκαν στη νομολογία και τη νο-
μική βιβλιογραφία θα αποτελέσουν αντικείμενο ευρείας επεξεργασίας τόσο από τους συν-
ταγματολόγους όσο και από τα δικαστήρια. Εμείς θα επικεντρώσουμε την κριτική μας στην
αντίθεση των νέων ρυθμίσεων που αφορούν τον ποσοτικό περιορισμό της αποζημίωσης
προς τον ίδιο τον πυρήνα του κοινοτικού δικαίου και συγκεκριμένα προς τις διατάξεις
των Οδηγιών με βάση τις οποίες ο έλληνας νομοθέτης ίδρυσε το Επικουρικό Κεφάλαιο.
Από την ανάλυση η οποία θα ακολουθήσει πιστεύουμε ότι θα προκύψει και η στέρεη
νομική βάση, την οποία αναφέρουμε πάρα πάνω και στην οποία θα μπορέσει να στηριχ-
θεί ο έλληνας εφαρμοστής του δικαίου για να καταρρίψει αυτές τις άδικες ρυθμίσεις. Η
ανάλυση αυτή κρίνεται αναγκαία για τους ακόλουθους λόγους: α) Είναι βέβαια αλήθεια
ότι ο διάχυτος και παρεμπίπτων έλεγχος της συνταγματικότητας των νόμων από τα δι-
καστήρια που καθιερώνεται από το άρθρο 93 παρ. 4 του Συντάγματος, αποτελεί σημαν-
―――――――――――
6. Βλέπετε ιδιαίτερα ΜονΠρωτΑθ 3941/2012, 3979/2012 και ΜονΠρωτΚατερ 31/2013 οπ.παρ.
7. Την πρόταση αυτή της Επιτροπής βλέπετε σε ΕπΣυγκΔικ 2012 σελ. 502 κ.επ.
τικό όπλο στα χέρια του δικαστή απέναντι στις αυθαιρεσίες του κοινού νομοθέτη.
Όμως η πράξη έχει καταδείξει ότι τα όρια αυτού του ελέγχου είναι ρευστά και δεν πα-
ρέχουν στον εφαρμοστή του δικαίου έναν σαφώς οριοθετημένο και συγκεκριμένο κανόνα, ο
οποίος και θα αποτελέσει την ασφαλή πυξίδα του προκειμένου αυτός να προχωρήσει στην
άρνηση εφαρμογής του νόμου που έρχεται σε αντίθεση με τις συνταγματικές επιταγές. β)
Όπως προκύπτει από τις προαναφερόμενες αποφάσεις των Πρωτοδικείων της χώρας μας οι
οποίες κλήθηκαν να εφαρμόσουν τις νέες ρυθμίσεις, αυτές προβαίνουν σε ορθή ερμηνεία και
εφαρμογή των σχετικών διατάξεων των Οδηγιών της Ένωσης. Όμως από αυτές λείπει η νο-
μολογιακή στήριξη αυτής της ερμηνείας επάνω στις αποφάσεις του ΔΕΚ, η οποία νομολογία
ως προς τα κρίσιμα ζητήματα είναι πλούσια. Και είναι σαφές ότι η στήριξη της ερμηνείας που
γίνεται από τον έλληνα δικαστή στις ερμηνευτικές λύσεις που έχει δώσει το ΔΕΚ, οδηγεί
υποχρεωτικά σε ενιαία αντιμετώπιση των σχετικών ζητημάτων από όλα τα δικαστήρια της
χώρας μας και σε όλους τους βαθμούς της δικαιοδοσίας τους, συμπεριλαμβανομένου και του
Αρείου Πάγου. Και αυτό διότι το ΔΕΚ είναι το κατεξοχήν θεσμικό αρμόδιο όργανο της Κοι-
νότητας για την ερμηνεία του ενωσιακού δικαίου και των Οδηγιών.
Για να επιτευχθούν λοιπόν οι πάρα πάνω στόχοι είναι ανάγκη να διερευνηθεί ποια είναι
η ακριβής νομική φύση του ευρωπαϊκού δικαίου, ποια η σχέση του με το εθνικό δίκαιο και
ποια η δεσμευτικότητα των διατάξεων των Οδηγιών για τον εθνικό δικαστή.
V. Η νομική φύση των κανόνων του ευρωπαϊκού δικαίου
και η ιεραρχική σχέση τους προς το εθνικό δίκαιο
Το κοινοτικό δίκαιο αποτελεί πρωτότυπο δίκαιο το οποίο απορρέει από αυτόνομη πηγή,
δηλαδή από τις ιδρυτικές συνθήκες της κοινότητας. Οι συνθήκες αυτές δημιούργησαν μία
νέα ιδιαίτερη έννομη τάξη, μία κοινότητα, που εξοπλίζεται με δικά της όργανα, με νομική
προσωπικότητα, ικανότητα δικαίου και ικανότητα διεθνούς εκπροσώπησης. Η κοινότητα δια-
θέτει γνήσιες εξουσίες που περιέρχονται στην ίδια εξαιτίας του περιορισμού των αρμοδιο-
τήτων των κρατών μελών και της μεταβίβασης εξουσιών τους σε αυτήν. Όταν λοιπόν
οποιοσδήποτε κανόνας του εθνικού δικαίου συγκρούεται με κανόνα του κοινοτικού δικαίου,
πρωτογενούς ή παράγωγης φύσης, τότε αυτός υπερέχει του εθνικού. Όπως με επιτυχία έχει
γραφτεί ο κανόνας του κοινοτικού δικαίου διεκδικεί μία θέση στη μείζονα πρόταση του δι-
κανικού συλλογισμού του εθνικού δικαστή8. Το ΔΕΚ ήδη από το έτος 1964 έχει κρίνει ότι
«...το δίκαιο που γεννήθηκε από τη Συνθήκη απορρέει από αυτόνομη πηγή δικαίου και δεν
είναι δυνατόν λόγω του ιδιόμορφου πρωτότυπου χαρακτήρα του να του αντιτάσσεται οποι-
οδήποτε εσωτερικό νομοθετικό κείμενο, χωρίς να χάνει τον κοινοτικό χαρακτήρα του και
χωρίς να διακυβεύεται η νομική βάση της κοινότητας»9. Αν λοιπόν υπάρχει στο εθνικό δίκαιο
ρύθμιση συγκεκριμένου θέματος η οποία έρχεται σε σύγκρουση με τη ρύθμιση του κοινοτι-
κού δικαίου, υπερισχύει η διάταξη του κοινοτικού δικαίου, ανεξάρτητα από το αν η εθνική
―――――――――――
8. Ε.Σαχπεκίδου «Ευρωπαϊκό Δίκαιο» εκδ. 2010, σελ. 24
9. ΔΕΚ 6/64, Υπόθεση Costa/E.N.E.L. συλ. 1964 σελ. 585. Για όλα τα πάρα πάνω βλέπετε και Β.Χριστιανό «Εισαγωγή στο δίκαιο
της Ε.Ε.» εκδ. 2010 σελ. 156.
ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ - 2013 15
ρύθμιση είναι προγενέστερη ή μεταγενέστερη της κοινοτικής ρύθμισης. Επίσης στις σχέσεις
μεταξύ εθνικού και κοινοτικού δικαίου δεν ισχύει ο κανόνας ότι ο νεώτερος νόμος καταργεί
τον παλαιότερο ούτε ότι ο ειδικώτερος κανόνας υπερισχύει του γενικότερου, διότι οι εθνι-
κοί και οι κοινοτικοί κανόνες δεν εντάσσονται στην ίδια κλίμακα ιεραρχίας. Όπως έκρινε το
ΔΕΚ στην υπόθεση Simmenthal,10 σε περίπτωση κατά την οποία οι εθνικές διατάξεις συγ-
κρούονται με διατάξεις του κοινοτικού δικαίου, τότε οι πρώτες καθίστανται αυτομάτως ανε-
φάρμοστες και τα εθνικά δικαστήρια έχουν την εξουσία να μην εφαρμόσουν την αντίθετη
εθνική διάταξη, χωρίς να αναμένουν την προηγούμενη κατάργησή της11. Ακόμα στην περί-
πτωση αυτή αποκλείεται η εκ μέρους των εθνικών αρχών έγκυρη υιοθέτηση νέων εθνικών νο-
μοθετικών μέτρων στον βαθμό που αυτά θα είναι ασυμβίβαστα με τα κοινοτικά μέτρα12. Η
θεμελίωση της αρχής της υπεροχής του κοινοτικού δικαίου έναντι του εθνικού δικαίου στη-
ρίζεται στην ακόλουθη αιτιολογία: 1) Η αποδοχή της αρχής της υπεροχής είναι αναγκαία για
την επίτευξη των σκοπών της Ένωσης, οι οποίοι και δεν θα μπορούσαν να επιτευχθούν αν τα
κράτη μέλη θα είχαν τη δυνατότητα να ματαιώσουν τη δράση της με την έκδοση διατάξεων
αντίθετου περιεχομένου προς τις κοινοτικές διατάξεις. 2) Διότι με βάση την αρχή της δοτής
αρμοδιότητας, τα κράτη μέλη μεταβιβάζουν εθνικές αρμοδιότητες στους τομείς που ορίζον-
ται από τις Συνθήκες. Επί των τομέων αυτών τα κράτη μέλη δεν έχουν αρμοδιότητα να νο-
μοθετούν, διότι την αρμοδιότητα αυτή την έχει πλέον μόνο η Ένωση13. Η υπεροχή αυτή
εξάλλου του δικαίου της Ένωσης έναντι των διατάξεων του ελληνικού δικαίου που έχουν αν-
τίθετο περιεχόμενο στηρίζεται και στη ρητή διάταξη του άρθρου 28 παρ. 1 του Συντάγματος.
VΙ. Οι κοινοτικές Οδηγίες, η φύση, η λειτουργία και η ερμηνεία τους
Η υποχρέωση του έλληνα νομοθέτη να διασφαλίζει πλήρη ασφαλιστική κάλυψη στους
παθόντες από τροχαία ατυχήματα είτε από την ασφαλιστική επιχείρηση είτε από το ΕΚ, στις
περιπτώσεις που γεννιέται ευθύνη του τελευταίου, πηγάζει κυρίως από κοινοτικές διατάξεις
που έχουν τη μορφή της Οδηγίας. Επομένως κρίνεται σκόπιμο να διερευνηθεί ποια είναι η
ακριβής φύση της Οδηγίας ως νομοθετικού κειμένου, ποια η λειτουργική της δράση, ποια η
ισχύς της στο εθνικό δίκαιο και πως αυτή πρέπει να ερμηνεύεται από τον εθνικό δικαστή.
Σύμφωνα με το άρθρο 288 εδαφ. γ΄της ΣυνθΛΕΕ «η οδηγία δεσμεύει κάθε κράτος μέλος
στο οποίο απευθύνεται όσον αφορά το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, αλλά αφήνει την επιλογή
του τύπου και των μέσων στην αρμοδιότητα των εθνικών αρχών». Από τη διάταξη αυτή απορ-
ρέει και η ακριβής νομική φύση της Οδηγίας, η ρυθμιστική της λειτουργία στη σχέση μεταξύ
κοινοτικού και εθνικού δικαίου και τα περιθώρια που τίθενται στον εθνικό νομοθέτη και στον
εθνικό δικαστή ως προς το ζήτημα αυτό. Έτσι η Οδηγία διακρίνεται από τον Κανονισμό, ο
οποίος είναι πράξη που στοχεύει στην ενοποίηση των εθνικών νομοθεσιών και έχει άμεσο δε-
σμευτικό αποτέλεσμα για τα κράτη μέλη. Η Οδηγία αντίθετα αποβλέπει στη σύγκλιση των
εθνικών δικαίων των κρατών μελών γύρω από κάποιες βασικές αρχές. Από το ίδιο το κείμενο
―――――――――――
10. ΔΕΚ 106/77 συλ. 1978 σελ. 629
11. ΔΕΚ 170/88 συλ. 1989 σελ. 2305
12. Π.Κανελλόπουλος «Το δίκαιο της Ε.Ε.» 5η έκδοση, σελ. 340-341, Ε.Σαχπεκίδου οπ.παρ. σελ. 502
13. Υπόθεση Simmenthal οπ.παρ.
της προαναφερόμενης διάταξης συνάγεται ότι η δεσμευτικότητα της Οδηγίας επικεντρώνε-
ται στο αποτέλεσμα που επιδιώκεται με αυτήν. Όμως η Οδηγία αποτελεί πράξη ατελή, με την
έννοια ότι τα κράτη μέλη πρέπει να εκδώσουν εθνικές, νομοθετικές κανονιστικές ή διοικητι-
κές πράξεις, προκειμένου μέσα στην τακτή προθεσμία που ορίζει η ίδια η Οδηγία να γίνει η
μεταφορά των διατάξεών της στο εθνικό δίκαιο. Εφόσον λοιπόν ο εθνικός νομοθέτης έχει
συμμορφωθεί προς το περιεχόμενο της Οδηγίας και την έχει μεταφέρει ορθά στο εσωτερικό
δίκαιο, από τις πράξεις αυτές μεταφοράς των εθνικών αρχών πηγάζουν αποκλειστικά οι έν-
νομες συνέπειές της για τον ιδιώτη και ποτέ από την ίδια την Οδηγία. Όμως η εθνική αρχή
κάθε κράτους, είτε αυτή είναι ο εθνικός νομοθέτης είτε η εθνική εκτελεστική εξουσία, είναι
υποχρεωμένη να μεταφέρει την Οδηγία στο εσωτερικό δίκαιο με τέτοιο τρόπο, ώστε να υλο-
ποιείται το αποτέλεσμα που επιδιώκεται με αυτήν14. Παρά την προαναφερόμενη ιδιομορφία
οι διατάξεις της Οδηγίας έχουν για τα κράτη μέλη την ίδια δεσμευτικότητα που έχουν και
οι διατάξεις των Κανονισμών και δεν βρίσκονται σε κατώτερη ιεραρχική θέση προς τους τε-
λευταίους15. Η έρευνα εξάλλου της ορθής μεταφοράς της Οδηγίας στο εσωτερικό δίκαιο
κάθε κράτους μέλους ανατίθεται, σύμφωνα με τη νομολογία του ΔΕΚ, στον εθνικό δικαστή
ο οποίος αν διαπιστώσει ότι η νέα εθνική ρύθμιση θέτει σε κίνδυνο το επιδιωκόμενο από την
Οδηγία αποτέλεσμα για το μέλλον οφείλει, ως όργανο του κράτους που δεσμεύεται από την
κανονιστική ισχύ της Οδηγίας, να μην εφαρμόσει αυτή την εθνική ρύθμιση16. Έτσι, όπως
έχει με επιτυχία διατυπωθεί, ο έλληνας δικαστής έχει όχι μόνο τον ρόλο του απλού αποδέ-
κτη της Οδηγίας με την ιδιότητά του ως κρατικού οργάνου, αλλά και ως διαφωτιστή ίσως και
τιμητή των άλλων αρμόδιων εθνικών οργάνων, τα οποία και δεν μετέφεραν πλήρως την Οδη-
γία στο εσωτερικό δίκαιο17.
Η ιδιαιτερότητα της οδηγίας συνίσταται, όπως αναφέρεται πάρα πάνω, στο ότι αυτή δεν
ισχύει «άμεσα» όπως ο κανονισμός, αλλά προϋποθέτει τη μεσολάβηση εθνικών μέτρων προ-
σαρμογής, προκειμένου να αναπτύξει τα αποτελέσματά της στην εσωτερική έννομη τάξη.
Παρ'όλα αυτά το ΔΕΚ έχει κρίνει, αντλώντας επιχειρήματα από τη νομική δεσμευτικότητα και
την πρακτική αποτελεσματικότητα της οδηγίας, ότι μία διάταξή της μπορεί να αναπτύξει
άμεσο αποτέλεσμα, αν συντρέχουν ορισμένες προϋποθέσεις και να γίνει επομένως αντικεί-
μενο επίκλησης από τους ιδιώτες ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων. Το άμεσο αυτό αποτέ-
λεσμα σημαίνει ότι σε περίπτωση κατά την οποία το κράτος μέλος δεν λάβει μέτρα
μεταφοράς της μέσα στην προβλεπόμενη προθεσμία ο ιδιώτης μπορεί, μετά τη λήξη της προ-
θεσμίας αυτής, να την επικαλεστεί ενώπιον του εθνικού δικαστή και εκείνος οφείλει να την
εφαρμόσει, με την προϋπόθεση ότι το περιεχόμενό της είναι σαφές, ακριβές και απαλλαγ-
μένο από αιρέσεις18. Η επίκληση της οδηγίας σε μία τέτοια περίπτωση οδηγεί στη μη εφαρ-
μογή των εθνικών διατάξεων που αντίκεινται σε αυτήν και στην ενεργοποίηση των
δικαιωμάτων που η Οδηγία απονέμει στον ιδιώτη 19.
―――――――――――
14. Ε.Σαχπεκίδου οπ.παρ. σελ. 467
15. Β.Χριστιανός οπ.παρ. σελ. 38 με παραπομπή στη σχετική νομολογία του ΔΕΚ
16. ΔΕΚ C- 129/96 της 18-12-1996, υπόθεση Inter-Environement-Wallone, Συλ. 1997 Ι-7411
17. Ν.Σκανδάμης «Ευρωπαϊκό Δίκαιο» σελ. 446-447
18. Για τη διάκριση μεταξύ της «άμεσης ισχύος» και του «άμεσου αποτελέσματος» των κανόνων του ενωσιακού δικαίου βλέπετε
Β.Χριστιανό οπ.παρ. σελ. 157 κ.επ., Ε.Σαχπεκίδου οπ.παρ.σελ. 484 κ.επ.
19. ΔΕΚ C-365/05 υπόθεση Farrel της 19-4-2007, Β.Χριστιανός «Το Δίκαιο της Ε.Ε. μέσα από τη Νομολογία», εκδ. 2011 σελ. 55.
αντίθεση που δημιουργείται με τις νέες ρυθμίσεις, και κυρίως με τους ποσοτικούς περιορι-
σμούς που εισάγονται στις αποζημιώσεις των παθόντων εκ μέρους του ΕΚ, μεταξύ του εθνι-
κού και του ευρωπαϊκού (ενωσιακού) δικαίου, η οποία αντίφαση και πρέπει να αρθεί από τον
εθνικό δικαστή με την άρνηση εφαρμογής των διατάξεων αυτών του εσωτερικού δικαίου
στο μέτρο που αυτό αντιστρατεύεται το ενωσιακό δίκαιο. Για την πληρότητα όμως της ανάλυσης θεωρούμε ότι είναι αναγκαίο να γίνει αναφορά στην πρόσφατη νομολογία των ελληνικών δικαστηρίων, τα οποία στη συντριπτική τους πλειοψηφία αρνήθηκαν να εφαρμόσουν τις
διατάξεις αυτές, και να αναλυθεί η φύση του δικαίου της ευρωπαϊκής ένωσης όπως επίσης
και η δέσμευση του έλληνα εφαρμοστή του δικαίου που προκύπτει από τις κοινοτικές οδηγίες
και τις αποφάσεις του ΔΕΚ.
Η νέα ρύθμιση εισάγεται με το άρθρο 4 του Νόμου 4092/2012, με το οποίο τροποποιήθηκαν οι διατάξεις του κωδικοποιημένου ΠΔ 237/1986 που ρυθμίζουν την ίδρυση και τη λειτουργία του ΕΚ. Οι τροποποιήσεις αυτές είναι σε γενικές γραμμές οι ακόλουθες:
1) Περιορίζεται η αποζημίωση που καταβάλει το ΕΚ για χρηματική ικανοποίηση λόγω ψυχικής
οδύνης και θεσπίζεται ανώτατο όριο μέχρι το ποσό των 6.000 ευρώ για κάθε δικαιούχο. Για
τις περιπτώσεις εξάλλου εκείνες κατά τις οποίες δημιουργείται η υποχρέωση του ΕΚ κατα-
βολής αποζημίωσης όταν ο ασφαλιστής πτώχευσε ή η εκτέλεση σε βάρος του απέβη άκαρπη
ή ανακλήθηκε η άδεια λειτουργίας της επιχείρησής του ένεκα παραβάσεως του νόμου, η απο-
ζημίωση καταβάλλεται μειωμένη. Ειδικώτερα για μικρότερα ποσά η αποζημίωση αυτή ανέρ-
χεται σε ποσοστό 90% της όλης ζημίας και για μεγαλύτερα ποσά σε ποσοστό 70% αυτής. 2)
Το ανώτατο όριο των αποζημιώσεων που υποχρεούται αυτό να πληρώσει ανέρχεται σε
100.000 ευρώ, εκτός αν πρόκειται για πρόσωπα που έχουν υποστεί αναπηρία η οποία διαπι-
στώνεται μετά από ειδική διαδικασία, οπότε η αποζημίωση μπορεί να υπερβεί αυτό το ποσό
και να φτάσει μέχρι το ύψος που θα ορισθεί με κοινή υπουργική απόφαση. 3) Οι προαναφε-
ρόμενες ρυθμίσεις καταλαμβάνουν και τις αξιώσεις κατά του ΕΚ που είναι ήδη γεγενημένες,
εκτός από αυτές που έχουν επιδικασθεί με οριστική απόφαση. 4) Επαναλαμβάνεται η πρό-
βλεψη ότι το ποσοστό του επιτοκίου που βαρύνει το ΕΚ υπολογίζεται σε κάθε περίπτωση σε
6% ετησίως. 5) Θεσπίζεται προδικασία, η οποία περιλαμβάνει δικονομικής φύσεως προϋπο-
θέσεις, χωρίς τη συνδρομή των οποίων είναι απαράδεκτη η αγωγή κατά του ΕΚ. Ειδικώτερα
προβλέπεται υποχρέωση του δικαιούχου για την υποβολή αίτησης προς το ΕΚ, συνοδευό-
μενη από τα έγγραφα που αποδεικνύουν την απαίτησή του και απάντηση του ΕΚ επί της αι-
τήσεως ή άκαρπη πάροδος τριών μηνών. 6) Αναστέλλεται κάθε αναγκαστική εκτέλεση σε
βάρος του ΕΚ είτε εις χείρας τούτου είτε εις χείρας τρίτων από την έναρξη ισχύος του νόμου,
δηλαδή από την 8-11-2012 έως την 31-12-2016.
Ως δικαιολογία για τις πάρα πάνω δραστικές περικοπές και για τις λοιπές πολύ επιβα-
ρυντικές για τους δικαιούχους ρυθμίσεις, η αιτιολογική έκθεση και η έκθεση αξιολόγησης συ-
νεπειών αυτών των ρυθμίσεων αναφέρουν: 1) Ότι το ΕΚ παρουσιάζει έλλειμμα 700.000.000
ευρώ, γεγονός που θέτει σε διακινδύνευση την οικονομική του θέση και την αποτελεσματική
εκπλήρωση του ρόλου για τον οποίο αυτό συστάθηκε. 2) Ότι με τις εν λόγω ρυθμίσεις δια-
σφαλίζεται η βιωσιμότητά του και η βραχυπρόθεσμη ικανοποίηση των απαιτήσεων των δι-
καιούχων, αφού ο καθορισμός των υποχρεώσεών του γίνεται πλέον προβλέψιμος. Έτσι, με
την αποκατάσταση της λειτουργικής του ικανότητας, ενδυναμώνεται και η ασφαλιστική
αγορά, συμπλήρωμα της οποίας αποτελεί το ΕΚ. 3) Με την αναστολή των μέτρων αναγκα-
στικής εκτέλεσης ιδιαίτερα εις χείρας τρίτων, θα διατηρηθεί η δυνατότητά του να εκπληρώ-
νει κατά προτεραιότητα τις υποχρεώσεις του ως προς τους δικαιούχους αποζημιώσεων.
Επισείεται τέλος και ο κίνδυνος της επιδείνωσης της κατάστασης ρευστότητάς του, αν δεν
προωθηθεί το τελευταίο αυτό μέτρο.
ΙΙΙ. Η κριτική των νέων ρυθμίσεων και οι θέσεις της πρόσφατης νομολογίας
Οι ρυθμίσεις που θεσπίζονται με το άρθρο 4 του νόμου 4092/2012, εκτός από το γεγο-
νός ότι είναι καταφανώς άδικες ως προς την ουσία τους, έρχονται και σε ευθεία αντίθεση με
την ίδια τη φύση του ΕΚ και το σκοπό για τον οποίο αυτό ιδρύθηκε, αλλά και με διατάξεις αυ-
ξημένης τυπικής ισχύος όπως είναι το Σύνταγμα και το ευρωπαϊκό (ενωσιακό) δίκαιο. Επειδή
ο σκοπός αυτής της εργασίας είναι, όπως προαναφέρθηκε, να καταδείξει κυρίως την αντίθεση
των διατάξεων της νέας ρύθμισης, με τις οποίες περιορίζεται το ύψος των αποζημιώσεων
που υποχρεούται να καταβάλει το ΕΚ, προς τον πυρήνα του ενωσιακού δικαίου και ιδιαίτερα
προς τις κοινοτικές οδηγίες, η κριτική που ασκήθηκε μέχρι σήμερα στις διατάξεις αυτού του
νόμου από τους θεωρητικούς ερευνητές και από τη νομολογία, από τη σκοπιά κυρίως του
συνταγματικού δικαίου, θα αναφερθεί επιγραμματικά και απλά και μόνο για λόγους ενημέ-
ρωσης.
Στη νομική φιλολογία υποστηρίζεται καταρχήν η άποψη ότι με τις νέες ρυθμίσεις αναι-
ρείται στη βάση του ο ίδιος ο σκοπός για τον οποίο ιδρύθηκε και λειτουργεί το ΕΚ 1. Ο σκο-
πός αυτός είναι η πλήρης προστασία της ζωής, της περιουσίας και της υγείας των θυμάτων
των αυτοκινητικών ατυχημάτων και των οικογενειών τους, κατά την πάγια νομολογία του
Αρείου Πάγου. Ειδικώτερα το δικαστήριο αυτό δέχεται ότι το ΕΚ ιδρύθηκε από το νόμο προ-
κειμένου να αποζημιώνει τις αξιώσεις του παθόντος ή των συγγενών του, αν έχει επέλθει θά-
νατος, στις περιπτώσεις εκείνες κατά τις οποίες οι αξιώσεις αυτές δεν είναι επαρκώς
εξασφαλισμένες. Στις περιπτώσεις ακριβώς αυτές η ευθύνη του ΕΚ εξομοιώνεται κατά το
περιεχόμενο και την έκτασή της με την ευθύνη την οποία θα είχε ο ασφαλιστής εάν υπήρχε
ενεργός ασφάλιση2. Με τους περιορισμούς λοιπόν που επιβάλλονται από τις διατάξεις του
πάρα πάνω νόμου ως προς την ικανοποίηση των δικαιωμάτων των παθόντων, αναιρείται στην
ουσία του και η λειτουργία την οποία τάχθηκε να υπηρετεί το ΕΚ, που είναι η κοινωνική και
ηθική ανάγκη για τη διασφάλιση και κατοχύρωση των δικαιωμάτων των θυμάτων των τρο-
χών3.
Υποστηρίζεται επίσης ότι οι πάρα πάνω ρυθμίσεις έρχονται σε ευθεία αντίθεση με θε-
μελιώδεις διατάξεις του Συντάγματος, όπως είναι οι επιταγές των άρθρων 17 παρ. 1 (προ-
στασία της ιδιοκτησίας), 2 παρ. 1 (προστασία της αξίας του ανθρώπου), 5 παρ. 1 (ελεύθερη
ανάπτυξη της προσωπικότητας, στην οποία περιλαμβάνεται και η συμμετοχή στην οδική κυ-
κλοφορία που γίνεται με μηχανοκίνητα μέσα) και 21 παρ. 3 και 6 (προστασία της αναπηρίας).
Δεδομένου δε ότι το κράτος είναι υποχρεωμένο να προστατεύει τα δικαιώματα των πολιτών
που ορίζονται στα προαναφερόμενα άρθρα του Συντάγματος, σύμφωνα με το άρθρο 25 παρ.
1 αυτού, δεν είναι δυνατόν να ευσταθήσουν τα επιχειρήματα που αναφέρονται στην αιτιο-
λογική έκθεση και την έκθεση αξιολόγησης συνεπειών των ρυθμίσεων αυτού του νόμου4.
Τα δικαστήρια της χώρας μας είχαν την ευκαιρία να ασχοληθούν με την ερμηνεία και
εφαρμογή των διατάξεων του άρθρου 4 του Ν. 4092/2012. Οι γνωστές σε εμάς αποφάσεις
που εκδόθηκαν μέχρι σήμερα αρνήθηκαν στη συντριπτική τους πλειοψηφία να εφαρμόσουν
αυτές τις διατάξεις και θεμελιώνουν τις κρίσεις τους σε εκτενή, εμπεριστατωμένη και πει-
στική επιχειρηματολογία5. Η πρώτη και θεμελιώδης νομική σκέψη στην οποία στηρίχθηκαν οι
περισσότερες από τις εν λόγω αποφάσεις, προκειμένου να κρίνουν ως ανίσχυρες και επο-
μένως μη εφαρμοστέες τις πάρα πάνω ρυθμίσεις, ήταν ότι αυτές έρχονται σε ευθεία αντίθεση
―――――――――――
1. Βλέπετε σχετική γνωμοδότηση Γ. Κατρούγκαλου ΕπΣυγκΔικ 2012 σελ. 490 κ.επ.
2. ΑΠ 1221/2011 Αρμ 2012 σελ. 76, ΑΠ(Ολομ) 9/1993 ΕπΣυγκΔικ 1994 σελ. 16
3. Ράνια Χατζηνικολάου-Αγγελίδου «Ασφάλιση αστικής ευθύνης από αυτοκινητικά ατυχήματα», εκδ. 1998, σελ. 1-2, Α.Κρητικός
«Αποζημίωση από αυτοκινητικά ατυχήματα», εκδ. 2008 παρ. 25 αριθ. 6-7
4. Γνωμοδότηση Γ.Κατρούγκαλου οπ.παρ.
5. ΜονΠρωτΑθ 3941/2012, 3977/2012, 3903/2012, 3905/2012 ΕπΣυγκΔικ 2012 σελ. 455 κ.επ., σελ. 509 κ.επ., σελ. 516 κ.επ., σελ.
465 κ.επ., αντίστοιχα. ΜονΠρωτΚατερ 31/2013, αδημ. Αντίθετα έκριναν οι ΜονΠρωτΑμαλ 108/2012 και ΜονΠρωτ Θεσ.
1160/2013 αδημ.
με τις διατάξεις των κοινοτικών Οδηγιών και ιδιαίτερα με τις Δεύτερη (84/5/ΕΟΚ) και Πρώτη
(72/166/ΕΟΚ) Κοινοτικές Οδηγίες. Παράλληλα τα πάρα πάνω δικαστήρια έκριναν ότι οι ρυθ-
μίσεις αυτές είναι αντίθετες με τις συνταγματικές διατάξεις των άρθρων 4 (ισότητα των ελ-
λήνων ενώπιον του νόμου) και 17 (προστασία της περιουσίας) όπως επίσης και με τις
υπερνομοθετικής ισχύος διατάξεις των άρθρων 6 παρ. 1 της ΕΣΔΑ και 1 του Πρώτου Πρό-
σθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ. Με την πρώτη από τις διατάξεις αυτές θεσπίζεται το δι-
καίωμα του προσώπου στη χρηστή απονομή της δικαιοσύνης και με τη δεύτερη ο σεβασμός
της περιουσίας του. Οι πάρα πάνω απορριπτικές σκέψεις των εν λόγω αποφάσεων καταλαμ-
βάνουν το σύνολο σχεδόν των ρυθμίσεων που εισάγονται με τη νέα διάταξη και συγκεκριμένα
τον περιορισμό των ποσών της αποζημίωσης, την αναδρομική εφαρμογή των διατάξεων
αυτού του νόμου και τον περιορισμό της τοκοδοσίας σε ποσοστό 6% ετησίως.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ορισμένες από τις αποφάσεις αυτές εμβαθύνουν την ανάλυσή
τους, αξιολογώντας την επιχειρηματολογία που περιέχεται στην αιτιολογική έκθεση του
νόμου, την οποία και αντικρούουν με τρόπο πειστικό επισημαίνοντας την αντιφατικότητά
της, αλλά και το γεγονός ότι με τις συγκεκριμένες ρυθμίσεις στην ουσία καταργούνται τα δι-
καιώματα των παθόντων τα οποία μόνο κατ'επίφαση θέλει να προστατεύσει ο νόμος6.
Στην κριτική που ασκήθηκε στις προαναφερόμενες ρυθμίσεις πρέπει να προστεθούν και
οι επιφυλάξεις που εκφράστηκαν από την επιστημονική επιτροπή της Βουλής, ως προς την
εγκυρότητα αυτών των ρυθμίσεων, και τις οποίες επιφυλάξεις επικαλούνται και οι αμέσως
πάρα πάνω αναφερόμενες αποφάσεις. Ειδικώτερα η επιτροπή αυτή επισημαίνει ότι ο ποσο-
τικός περιορισμός των αποζημιώσεων δεν εναρμονίζεται προς το κοινοτικό δίκαιο και ιδιαί-
τερα προς τη Δεύτερη κοινοτική Οδηγία (84/5/ΕΟΚ), ενώ και η απαγόρευση κατασχέσεως
περιουσιακών στοιχείων του ΕΚ δεν είναι συμβατή με τις κείμενες συνταγματικές διατάξεις
και με τις διατάξεις της ΕΣΔΑ7.
ΙV. Το άρθρο 4 του νόμου 4092/2012 και η κοινοτική έννομη τάξη
Είναι βέβαιο ότι οι πάρα πάνω αντιρρήσεις που εκφράστηκαν στη νομολογία και τη νο-
μική βιβλιογραφία θα αποτελέσουν αντικείμενο ευρείας επεξεργασίας τόσο από τους συν-
ταγματολόγους όσο και από τα δικαστήρια. Εμείς θα επικεντρώσουμε την κριτική μας στην
αντίθεση των νέων ρυθμίσεων που αφορούν τον ποσοτικό περιορισμό της αποζημίωσης
προς τον ίδιο τον πυρήνα του κοινοτικού δικαίου και συγκεκριμένα προς τις διατάξεις
των Οδηγιών με βάση τις οποίες ο έλληνας νομοθέτης ίδρυσε το Επικουρικό Κεφάλαιο.
Από την ανάλυση η οποία θα ακολουθήσει πιστεύουμε ότι θα προκύψει και η στέρεη
νομική βάση, την οποία αναφέρουμε πάρα πάνω και στην οποία θα μπορέσει να στηριχ-
θεί ο έλληνας εφαρμοστής του δικαίου για να καταρρίψει αυτές τις άδικες ρυθμίσεις. Η
ανάλυση αυτή κρίνεται αναγκαία για τους ακόλουθους λόγους: α) Είναι βέβαια αλήθεια
ότι ο διάχυτος και παρεμπίπτων έλεγχος της συνταγματικότητας των νόμων από τα δι-
καστήρια που καθιερώνεται από το άρθρο 93 παρ. 4 του Συντάγματος, αποτελεί σημαν-
―――――――――――
6. Βλέπετε ιδιαίτερα ΜονΠρωτΑθ 3941/2012, 3979/2012 και ΜονΠρωτΚατερ 31/2013 οπ.παρ.
7. Την πρόταση αυτή της Επιτροπής βλέπετε σε ΕπΣυγκΔικ 2012 σελ. 502 κ.επ.
τικό όπλο στα χέρια του δικαστή απέναντι στις αυθαιρεσίες του κοινού νομοθέτη.
Όμως η πράξη έχει καταδείξει ότι τα όρια αυτού του ελέγχου είναι ρευστά και δεν πα-
ρέχουν στον εφαρμοστή του δικαίου έναν σαφώς οριοθετημένο και συγκεκριμένο κανόνα, ο
οποίος και θα αποτελέσει την ασφαλή πυξίδα του προκειμένου αυτός να προχωρήσει στην
άρνηση εφαρμογής του νόμου που έρχεται σε αντίθεση με τις συνταγματικές επιταγές. β)
Όπως προκύπτει από τις προαναφερόμενες αποφάσεις των Πρωτοδικείων της χώρας μας οι
οποίες κλήθηκαν να εφαρμόσουν τις νέες ρυθμίσεις, αυτές προβαίνουν σε ορθή ερμηνεία και
εφαρμογή των σχετικών διατάξεων των Οδηγιών της Ένωσης. Όμως από αυτές λείπει η νο-
μολογιακή στήριξη αυτής της ερμηνείας επάνω στις αποφάσεις του ΔΕΚ, η οποία νομολογία
ως προς τα κρίσιμα ζητήματα είναι πλούσια. Και είναι σαφές ότι η στήριξη της ερμηνείας που
γίνεται από τον έλληνα δικαστή στις ερμηνευτικές λύσεις που έχει δώσει το ΔΕΚ, οδηγεί
υποχρεωτικά σε ενιαία αντιμετώπιση των σχετικών ζητημάτων από όλα τα δικαστήρια της
χώρας μας και σε όλους τους βαθμούς της δικαιοδοσίας τους, συμπεριλαμβανομένου και του
Αρείου Πάγου. Και αυτό διότι το ΔΕΚ είναι το κατεξοχήν θεσμικό αρμόδιο όργανο της Κοι-
νότητας για την ερμηνεία του ενωσιακού δικαίου και των Οδηγιών.
Για να επιτευχθούν λοιπόν οι πάρα πάνω στόχοι είναι ανάγκη να διερευνηθεί ποια είναι
η ακριβής νομική φύση του ευρωπαϊκού δικαίου, ποια η σχέση του με το εθνικό δίκαιο και
ποια η δεσμευτικότητα των διατάξεων των Οδηγιών για τον εθνικό δικαστή.
V. Η νομική φύση των κανόνων του ευρωπαϊκού δικαίου
και η ιεραρχική σχέση τους προς το εθνικό δίκαιο
Το κοινοτικό δίκαιο αποτελεί πρωτότυπο δίκαιο το οποίο απορρέει από αυτόνομη πηγή,
δηλαδή από τις ιδρυτικές συνθήκες της κοινότητας. Οι συνθήκες αυτές δημιούργησαν μία
νέα ιδιαίτερη έννομη τάξη, μία κοινότητα, που εξοπλίζεται με δικά της όργανα, με νομική
προσωπικότητα, ικανότητα δικαίου και ικανότητα διεθνούς εκπροσώπησης. Η κοινότητα δια-
θέτει γνήσιες εξουσίες που περιέρχονται στην ίδια εξαιτίας του περιορισμού των αρμοδιο-
τήτων των κρατών μελών και της μεταβίβασης εξουσιών τους σε αυτήν. Όταν λοιπόν
οποιοσδήποτε κανόνας του εθνικού δικαίου συγκρούεται με κανόνα του κοινοτικού δικαίου,
πρωτογενούς ή παράγωγης φύσης, τότε αυτός υπερέχει του εθνικού. Όπως με επιτυχία έχει
γραφτεί ο κανόνας του κοινοτικού δικαίου διεκδικεί μία θέση στη μείζονα πρόταση του δι-
κανικού συλλογισμού του εθνικού δικαστή8. Το ΔΕΚ ήδη από το έτος 1964 έχει κρίνει ότι
«...το δίκαιο που γεννήθηκε από τη Συνθήκη απορρέει από αυτόνομη πηγή δικαίου και δεν
είναι δυνατόν λόγω του ιδιόμορφου πρωτότυπου χαρακτήρα του να του αντιτάσσεται οποι-
οδήποτε εσωτερικό νομοθετικό κείμενο, χωρίς να χάνει τον κοινοτικό χαρακτήρα του και
χωρίς να διακυβεύεται η νομική βάση της κοινότητας»9. Αν λοιπόν υπάρχει στο εθνικό δίκαιο
ρύθμιση συγκεκριμένου θέματος η οποία έρχεται σε σύγκρουση με τη ρύθμιση του κοινοτι-
κού δικαίου, υπερισχύει η διάταξη του κοινοτικού δικαίου, ανεξάρτητα από το αν η εθνική
―――――――――――
8. Ε.Σαχπεκίδου «Ευρωπαϊκό Δίκαιο» εκδ. 2010, σελ. 24
9. ΔΕΚ 6/64, Υπόθεση Costa/E.N.E.L. συλ. 1964 σελ. 585. Για όλα τα πάρα πάνω βλέπετε και Β.Χριστιανό «Εισαγωγή στο δίκαιο
της Ε.Ε.» εκδ. 2010 σελ. 156.
ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ - 2013 15
ρύθμιση είναι προγενέστερη ή μεταγενέστερη της κοινοτικής ρύθμισης. Επίσης στις σχέσεις
μεταξύ εθνικού και κοινοτικού δικαίου δεν ισχύει ο κανόνας ότι ο νεώτερος νόμος καταργεί
τον παλαιότερο ούτε ότι ο ειδικώτερος κανόνας υπερισχύει του γενικότερου, διότι οι εθνι-
κοί και οι κοινοτικοί κανόνες δεν εντάσσονται στην ίδια κλίμακα ιεραρχίας. Όπως έκρινε το
ΔΕΚ στην υπόθεση Simmenthal,10 σε περίπτωση κατά την οποία οι εθνικές διατάξεις συγ-
κρούονται με διατάξεις του κοινοτικού δικαίου, τότε οι πρώτες καθίστανται αυτομάτως ανε-
φάρμοστες και τα εθνικά δικαστήρια έχουν την εξουσία να μην εφαρμόσουν την αντίθετη
εθνική διάταξη, χωρίς να αναμένουν την προηγούμενη κατάργησή της11. Ακόμα στην περί-
πτωση αυτή αποκλείεται η εκ μέρους των εθνικών αρχών έγκυρη υιοθέτηση νέων εθνικών νο-
μοθετικών μέτρων στον βαθμό που αυτά θα είναι ασυμβίβαστα με τα κοινοτικά μέτρα12. Η
θεμελίωση της αρχής της υπεροχής του κοινοτικού δικαίου έναντι του εθνικού δικαίου στη-
ρίζεται στην ακόλουθη αιτιολογία: 1) Η αποδοχή της αρχής της υπεροχής είναι αναγκαία για
την επίτευξη των σκοπών της Ένωσης, οι οποίοι και δεν θα μπορούσαν να επιτευχθούν αν τα
κράτη μέλη θα είχαν τη δυνατότητα να ματαιώσουν τη δράση της με την έκδοση διατάξεων
αντίθετου περιεχομένου προς τις κοινοτικές διατάξεις. 2) Διότι με βάση την αρχή της δοτής
αρμοδιότητας, τα κράτη μέλη μεταβιβάζουν εθνικές αρμοδιότητες στους τομείς που ορίζον-
ται από τις Συνθήκες. Επί των τομέων αυτών τα κράτη μέλη δεν έχουν αρμοδιότητα να νο-
μοθετούν, διότι την αρμοδιότητα αυτή την έχει πλέον μόνο η Ένωση13. Η υπεροχή αυτή
εξάλλου του δικαίου της Ένωσης έναντι των διατάξεων του ελληνικού δικαίου που έχουν αν-
τίθετο περιεχόμενο στηρίζεται και στη ρητή διάταξη του άρθρου 28 παρ. 1 του Συντάγματος.
VΙ. Οι κοινοτικές Οδηγίες, η φύση, η λειτουργία και η ερμηνεία τους
Η υποχρέωση του έλληνα νομοθέτη να διασφαλίζει πλήρη ασφαλιστική κάλυψη στους
παθόντες από τροχαία ατυχήματα είτε από την ασφαλιστική επιχείρηση είτε από το ΕΚ, στις
περιπτώσεις που γεννιέται ευθύνη του τελευταίου, πηγάζει κυρίως από κοινοτικές διατάξεις
που έχουν τη μορφή της Οδηγίας. Επομένως κρίνεται σκόπιμο να διερευνηθεί ποια είναι η
ακριβής φύση της Οδηγίας ως νομοθετικού κειμένου, ποια η λειτουργική της δράση, ποια η
ισχύς της στο εθνικό δίκαιο και πως αυτή πρέπει να ερμηνεύεται από τον εθνικό δικαστή.
Σύμφωνα με το άρθρο 288 εδαφ. γ΄της ΣυνθΛΕΕ «η οδηγία δεσμεύει κάθε κράτος μέλος
στο οποίο απευθύνεται όσον αφορά το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, αλλά αφήνει την επιλογή
του τύπου και των μέσων στην αρμοδιότητα των εθνικών αρχών». Από τη διάταξη αυτή απορ-
ρέει και η ακριβής νομική φύση της Οδηγίας, η ρυθμιστική της λειτουργία στη σχέση μεταξύ
κοινοτικού και εθνικού δικαίου και τα περιθώρια που τίθενται στον εθνικό νομοθέτη και στον
εθνικό δικαστή ως προς το ζήτημα αυτό. Έτσι η Οδηγία διακρίνεται από τον Κανονισμό, ο
οποίος είναι πράξη που στοχεύει στην ενοποίηση των εθνικών νομοθεσιών και έχει άμεσο δε-
σμευτικό αποτέλεσμα για τα κράτη μέλη. Η Οδηγία αντίθετα αποβλέπει στη σύγκλιση των
εθνικών δικαίων των κρατών μελών γύρω από κάποιες βασικές αρχές. Από το ίδιο το κείμενο
―――――――――――
10. ΔΕΚ 106/77 συλ. 1978 σελ. 629
11. ΔΕΚ 170/88 συλ. 1989 σελ. 2305
12. Π.Κανελλόπουλος «Το δίκαιο της Ε.Ε.» 5η έκδοση, σελ. 340-341, Ε.Σαχπεκίδου οπ.παρ. σελ. 502
13. Υπόθεση Simmenthal οπ.παρ.
της προαναφερόμενης διάταξης συνάγεται ότι η δεσμευτικότητα της Οδηγίας επικεντρώνε-
ται στο αποτέλεσμα που επιδιώκεται με αυτήν. Όμως η Οδηγία αποτελεί πράξη ατελή, με την
έννοια ότι τα κράτη μέλη πρέπει να εκδώσουν εθνικές, νομοθετικές κανονιστικές ή διοικητι-
κές πράξεις, προκειμένου μέσα στην τακτή προθεσμία που ορίζει η ίδια η Οδηγία να γίνει η
μεταφορά των διατάξεών της στο εθνικό δίκαιο. Εφόσον λοιπόν ο εθνικός νομοθέτης έχει
συμμορφωθεί προς το περιεχόμενο της Οδηγίας και την έχει μεταφέρει ορθά στο εσωτερικό
δίκαιο, από τις πράξεις αυτές μεταφοράς των εθνικών αρχών πηγάζουν αποκλειστικά οι έν-
νομες συνέπειές της για τον ιδιώτη και ποτέ από την ίδια την Οδηγία. Όμως η εθνική αρχή
κάθε κράτους, είτε αυτή είναι ο εθνικός νομοθέτης είτε η εθνική εκτελεστική εξουσία, είναι
υποχρεωμένη να μεταφέρει την Οδηγία στο εσωτερικό δίκαιο με τέτοιο τρόπο, ώστε να υλο-
ποιείται το αποτέλεσμα που επιδιώκεται με αυτήν14. Παρά την προαναφερόμενη ιδιομορφία
οι διατάξεις της Οδηγίας έχουν για τα κράτη μέλη την ίδια δεσμευτικότητα που έχουν και
οι διατάξεις των Κανονισμών και δεν βρίσκονται σε κατώτερη ιεραρχική θέση προς τους τε-
λευταίους15. Η έρευνα εξάλλου της ορθής μεταφοράς της Οδηγίας στο εσωτερικό δίκαιο
κάθε κράτους μέλους ανατίθεται, σύμφωνα με τη νομολογία του ΔΕΚ, στον εθνικό δικαστή
ο οποίος αν διαπιστώσει ότι η νέα εθνική ρύθμιση θέτει σε κίνδυνο το επιδιωκόμενο από την
Οδηγία αποτέλεσμα για το μέλλον οφείλει, ως όργανο του κράτους που δεσμεύεται από την
κανονιστική ισχύ της Οδηγίας, να μην εφαρμόσει αυτή την εθνική ρύθμιση16. Έτσι, όπως
έχει με επιτυχία διατυπωθεί, ο έλληνας δικαστής έχει όχι μόνο τον ρόλο του απλού αποδέ-
κτη της Οδηγίας με την ιδιότητά του ως κρατικού οργάνου, αλλά και ως διαφωτιστή ίσως και
τιμητή των άλλων αρμόδιων εθνικών οργάνων, τα οποία και δεν μετέφεραν πλήρως την Οδη-
γία στο εσωτερικό δίκαιο17.
Η ιδιαιτερότητα της οδηγίας συνίσταται, όπως αναφέρεται πάρα πάνω, στο ότι αυτή δεν
ισχύει «άμεσα» όπως ο κανονισμός, αλλά προϋποθέτει τη μεσολάβηση εθνικών μέτρων προ-
σαρμογής, προκειμένου να αναπτύξει τα αποτελέσματά της στην εσωτερική έννομη τάξη.
Παρ'όλα αυτά το ΔΕΚ έχει κρίνει, αντλώντας επιχειρήματα από τη νομική δεσμευτικότητα και
την πρακτική αποτελεσματικότητα της οδηγίας, ότι μία διάταξή της μπορεί να αναπτύξει
άμεσο αποτέλεσμα, αν συντρέχουν ορισμένες προϋποθέσεις και να γίνει επομένως αντικεί-
μενο επίκλησης από τους ιδιώτες ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων. Το άμεσο αυτό αποτέ-
λεσμα σημαίνει ότι σε περίπτωση κατά την οποία το κράτος μέλος δεν λάβει μέτρα
μεταφοράς της μέσα στην προβλεπόμενη προθεσμία ο ιδιώτης μπορεί, μετά τη λήξη της προ-
θεσμίας αυτής, να την επικαλεστεί ενώπιον του εθνικού δικαστή και εκείνος οφείλει να την
εφαρμόσει, με την προϋπόθεση ότι το περιεχόμενό της είναι σαφές, ακριβές και απαλλαγ-
μένο από αιρέσεις18. Η επίκληση της οδηγίας σε μία τέτοια περίπτωση οδηγεί στη μη εφαρ-
μογή των εθνικών διατάξεων που αντίκεινται σε αυτήν και στην ενεργοποίηση των
δικαιωμάτων που η Οδηγία απονέμει στον ιδιώτη 19.
―――――――――――
14. Ε.Σαχπεκίδου οπ.παρ. σελ. 467
15. Β.Χριστιανός οπ.παρ. σελ. 38 με παραπομπή στη σχετική νομολογία του ΔΕΚ
16. ΔΕΚ C- 129/96 της 18-12-1996, υπόθεση Inter-Environement-Wallone, Συλ. 1997 Ι-7411
17. Ν.Σκανδάμης «Ευρωπαϊκό Δίκαιο» σελ. 446-447
18. Για τη διάκριση μεταξύ της «άμεσης ισχύος» και του «άμεσου αποτελέσματος» των κανόνων του ενωσιακού δικαίου βλέπετε
Β.Χριστιανό οπ.παρ. σελ. 157 κ.επ., Ε.Σαχπεκίδου οπ.παρ.σελ. 484 κ.επ.
19. ΔΕΚ C-365/05 υπόθεση Farrel της 19-4-2007, Β.Χριστιανός «Το Δίκαιο της Ε.Ε. μέσα από τη Νομολογία», εκδ. 2011 σελ. 55.
Υπό Γεωργίου Αμπατζή, Δικηγόρου ε.τ.
==================
http://www.esd.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου