ΠΟΛ. 1042/1990 Το -εξαίρετο- του αστικού κώδικα, ως στοιχείο κληρονομιάς - Επομένως για να πάρει «το εξαίτερο» (δείτε παραπάνω περίπτωση 5) ο σύζυγος που επιζεί πρέπει να αποδεχθεί το σύνολο της κληρονομίας. Eπομένως δεν υπάρχει δυνατότητα στον επιζώντα σύζυγο να αποποιηθεί την ακίνητη περιουσία και να αποδεχθεί μόνο την κινητή (το εξαίρετο) Α.Κ.1966 Α.Κ. 1820 Α.Κ. 1822 ΠΟΛ.1042/28.2.1990

ΠΟΛ. 1042/1990 Το -εξαίρετο- του αστικού κώδικα, ως στοιχείο κληρονομιάς

•  1017247/148/ Το "εξαίρετο" του αστικού κώδικα, ως στοιχείο κληρονομιάς.

1. Κατά την ισχύουσα νομοθεσία..

για τη φορολογία των κληρονομιών - κληροδοσιών (ν.δ. 118/1973, ΦΕΚ - Α` 202), σε κάθε, οποιασδήποτε μορφής και είδους, περιουσία, που μεταβιβάζεται αιτία θανάτου επιβάλλεται φόρος, εφόσον η περιουσία αυτή βρίσκεται, πραγματικά ή κατά τεκμήριο, στην Ελλάδα κατά το χρόνο επαγωγής της κληρονομιάς, που κατά κανόνα είναι και χρόνος γένεσης της φορολογικής ενοχής (άρθρα 3 και 6).

Ο φόρος, ο οποίος βαρύνει το δικαιούχο της κτήσης (κληρονόμο, κληροδόχο), είναι συνάρτηση της αξίας της κληρονομικής μερίδας και του βαθμού συγγενείας του κληρονόμου προς τον κληρονομούμενο (άρθρα 5, 29).

Ο φορολογικός νόμος (άρθρο 13) θεωρεί ότι στην κληρονομιαία περιουσία περιλαμβάνονται και έπιπλα, δηλαδή κινητά τα οποία συντείνουν στη χρήση και τον καλλωπισμό των οικιών, και ότι η αξία τους λογίζεται ίση με το 1/30 της αξίας της λοιπής, πλην των επίπλων, κληρονομιαίας περιουσίας. Συνεπώς, η φορολογική νομοθεσία δημιουργεί δύο νόμιμα μαχητά τεκμήρια, τα οποία αναφέρονται στην ύπαρξη μεταξύ των κληρονομιαίων στοιχείων και επίπλων και στο υψος της αξίας τούτων, ως ίσου με το 1/30 της αξίας της υπόλοιπης, εκτός από τα έπιπλα, κληρονομιαίας περιουσίας. Για την άρση όμως κάθε σχετικής - τυχόν- αμφισβήτησης ο νόμος ρητώς ορίζει, ότι στην έννοια των επίπλων δεν περιλαμβάνονται τα κοσμήματα και τα λοιπά πολύτιμα αντικείμενα, καθώς και οι κάθε λογής συλλογές έργων τέχνης νομισμάτων, γραμματοσήμων και άλλων γενικώς κινητών, για τα οποία ο προσδιορισμός της αξίας τους γίνεται με κάθε αποδεικτικό μέσο.

2. Εξάλλου, κατά το ουσιαστικό δίκαιο, με το θάνατο του προσώπου η περιούσια του, ως ενιαίο σύνολο, δηλαδή ως το σύνολο των έννομων αγαθών του τα οποία είναι δεκτικά χρηματικής αποτίμησης, μεταβιβάζεται από το νόμο, εφόσον δεν υπάρχει διαθήκη, σε ένα ή περισσότερα πρόσωπα, που την αποκτούν αυτοδικαίως, με την επιφύλαξη δικαιώματος τους για αποποίηση αυτής (Α.Κ. 1710). Ο κληρονόμος αποκτά αυτοδικαίως την κληρονομιά, αλλά, για την μεταβίβαση των καθέκαστα στοιχείων αυτής στο όνομα του, είναι ανάγκη να προέλθει σε αποδοχή της κληρονομιάς και να την μεταγράψει στο οικείο γραφείο μεταγραφών (άρθρα Α.Κ. 1193. 1198, 1846).

Περαιτέρω, κατ` άρθρο Α.Κ. 1820, όπως τούτο αντικαταστάθηκε με το άρθρο 87 του ν. 1329/1983 (ΦΕΚ-Α` 25) και ισχύει, ο σύζυγος που επιζεί, εφόσον συντρέχει ως εξ αδιάθετου κληρονόμος με συγγενείς οποιουδήποτε βαθμού, παίρνει, πλέον της κληρονομικής του μερίδας, ως εξαίρετο, και τα έπιπλα, σκεύη ενδύματα και άλλα τέτοια οικιακά αντικείμενα που τα χρησιμοποιούσαν είτε και οι δύο σύζυγοι είτε μόνο εκείνος που επέζησε.

3. Από τη διατύπωση του νόμου (.., και άλλα τέτοια οικιακά αντικείμενα...) σαφώς προκύπτει ότι η απαρρίθμηση των αντικειμένων που υπάγονται στο εξαίρετο είναι ενδεικτική. Είναι βεβαίως αυτονόητο ότι στο εξαίρετο περιλαμβάνονται μόνο κινητά (και ουδέποτε ακίνητα) αντικείμενα, που ανήκουν στον κληρονομούμενο.

Με τον όρο "οικειακά αντικείμενα" δηλούνται τα αντικείμενα εκείνα που είχαν χρησιμεύσει, κατά τη διάρκεια του γάμου, για την κοινή των συζύγων οικειακή οικονομία (Α. Γεωργιάδης ΕρμΑΚ 1820 47, Βουζίκας Κληρον. Παρ 30 III 2. Παπαντωνίου Κληρον. Παρ. 90 III).

Δηλαδή, για την κρίση αν ένα συγκεκριμένο αντικείμενο υπάγεται στο εξαίρετο είναι αναγκαίο να διαπιστωθεί ότι n προέχουσα οικειακή του χρησιμοποίηση το κατέστησε στοιχείο της κοινής οικονομίας των συζύγων (Α. Γεωργιάδης ό.α. 48).

Η καθιέρωση του εξαίρετου του επιζώντα συζύγου υπαγορεύτηκε από λόγους ευπρέπειας προς αυτόν και από την αναμφισβήτητα δικαιολογημένη σκέψη ότι ο θάνατος του ενός από τους συζύγους δεν πρέπει να στερήσει από τον άλλο, τον επιζώντα, τη χρήση των κινητών εκείνων πραγμάτων τα οποία χρησίμευαν για την εξυπηρέτηση της οικιακής οικονομίας των συζύγων.

Εξ αυτού και προφανής καθίσταται ο σκοπός του νόμου με τη θέσπιση του εξαίρετου, που συνίσταται στην εξασφάλιση συνέχισης από τον επιζώντα σύζυγο του ίδιου τρόπου ζωής, όπως αυτός ήταν πριν από το θάνατο του κληρονομουμένου συζύγου.

4. Εν όψει τούτων γίνεται δεκτό, ότι, στο εξαίρετο, περιλαμβάνεται και το οικογενειακά αυτοκίνητο, δεδομένου ότι τούτο, από μακρού χρόνου, έχει παύσει να είναι είδος πολυτελείας και αποτελεί προέκταση της κοινής συζυγικής οικονομίας, χρησιμοποιούμενο κατ` εξοχή για τις ανάγκες αυτής, ώστε να μην δικαιολογείται η μη υπαγωγή του στο εξαίρετο (Στεφανόπουλος Κληρον. παρ. 90 5, Α. Γεωργιάδης ό.α. 53α, Παπαντωνίου ό.α., Βουζίκας ό.α III 3).

Αλλωστε, έχει νομολογηθεί (ΑΠ 1781/1987, ΝοΒ τ. 36 σελ, 1636), ότι από τη διατύπωση της διάταξης προκύπτει πως στην έννοια του εξαίρετου, περιλαμβάνονται και αντικείμενα που χρησίμευαν για την οικειακή οικονομία, μεταξύ των οποίων, κάτω από τις σημερινές ανάγκες της οικονομίας αυτής που επιβάλλουν πολλές φορές, για την εξυπηρέτηση των συζύγων, τη μετακίνηση τους σε τόπους προρισμού των αναγκαίων για την ύπαρξη και λειτουργία της και σε μεγάλη από τη συζυγική εστία απόσταση, περιλαμβάνεται και το αυτοκίνητο, με την προϋπόθεση ότι το χρησιμοποιούσαν είτε και οι δύο σύζυγοι είτε μόνο ο επιβιώσας (επιζών). Μάλιστα, το γεγονός ότι ο επιζών σύζυγος δεν οδηγούσε, για οποιοδήποτε λόγο ο ίδιος το αυτοκίνητο δεν αιτιολογεί τη μη υπανωγή τούτου στο εξαίρετο.

5. Συνεπώς, όταν ο επιζών σύζυγος καλείται, ως κληρονόμος "εξ αδιαθέτου", με κληρονόμους οποιασδήποτε τάξης, νομιμοποιείται λήψη του εξαίρετου με την έννοια που εκτέθηκε ανωτέρω.

Ειδικά όμως, όταν υπάρχουν τέκνα του συζύγου που πέθανε, ο νόμος ορίζει (αρθρ. ΑΚ 1820 τελευτ, εδάφιο) ότι, για λόγους επιείκειας, λαμβάνονται υπόψη οι ανάγκες τους, εφόσον το επιβάλλουν οι ειδικές περιστάσεις.

Με την επισήμανση ότι ο νόμος δεν αναφέρεται γενικώς σε κατιόντες ή συγ- γενείς της πρώτης τάξης του κληρονομουμένου, αλλά συγκεκριμένα "σε τέκνα του συζύνου που πέθανε", η έννοια της διάταξης αυτής είναι ότι, για λόγους επιείκειας και όταν το επιβάλλουν ειδικές περιστάσεις, ορισμένα αντικείμενα της οικοσκευής κατά την έννοια που ανωτέρω δόθηκε σ` αυτή μπορούν, κατ` εξαίρεση, να δοθούν στα παιδιά. Τούτο μπορεί να αιτιολογηθεί κυρίως σε περίπτωση που το παιδί συγκατοικούσε με τους γονείς του και ήδη δημιουργεί χωριστή εγκατάσταση (Παπαντωνίου ό.α. 90)

++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

Ο/η σύζυγος που επιζεί έχει δικαιώματα στην κληρονομιαία περιουσία που αφήνει ο κληρονομούμενος άλλος σύζυγος. Τα δικαιώματα αυτά εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες: Eάν υπάρχουν όχι παιδιά, εάν υπάρχουν ή όχι άλλοι συγγενείς, τι βαθμό συγγενείας είχαν οι συγγενείς με τον κληρονομούμενο, εάν υπάρχει σε εκκρεμότητα αγωγή διαζυγίου, εάν δικαιούται κάποια περιουσιακά στοιχεία απαραίτητα για την περαιτέρω επιβίωσή του/της, κλπ.

Εάν δεν υπάρχει διαθήκη του κληρονομούμενου συζύγου, τότε οι περιπτώσεις που μπορεί να προκύψουν και αφορούν τα δικαιώματα του/της συζύγου που επιζεί είναι τα παρακάτω:    

1. Πότε ο/η σύζυγος που επιζεί  δικαιούται το 1/4 της κληρονομίας

"Εκείνος από τους συζύγους που επιζεί καλείται, ως κληρονόμος εξ αδιαθέτου, με τους συγγενείς της πρώτης τάξης (δηλαδή με τους κατιόντες πρώτου βαθμού που είναι τα τέκνα).

(τα τέκνα κληρονομούν τα υπόλοιπα ¾ της κληρονομιάς κατ' ισομοιρία). Άρθρο 1820 Α.Κ.

2. Πότε ο/η σύζυγος που επιζεί  δικαιούται το 50% (το μισό) της κληρονομίας

"Εκείνος από τους συζύγους που επιζεί καλείται, ως κληρονόμος εξ αδιαθέτου, με τους συγγενείς των άλλων τάξεων (όταν δεν υπάρχουν συγγενείς της πρώτης τάξης, τα παιδιά) στο μισό της κληρονομίας. (Δηλαδή: οι άλλοι συγγενείς κληρονομούν το υπόλοιπο  50% της κληρονομίας). Άρθρο 1820 Α.Κ.

3. Πότε ο/η σύζυγος που επιζεί δικαιούται το 100% της κληρονομίας

Αν δεν υπάρχουν συγγενείς της πρώτης, της δεύτερης, της τρίτης και της τέταρτης τάξης, ο σύζυγος που επιζεί καλείται ως εξ αδιαθέτου κληρονόμος σε ολόκληρη την κληρονομία.(Δες και άρθρα 1816, 1820, 1822, Α.Κ.)

4. Πότε ο/η σύζυγος που επιζεί δεν δικαιούται τίποτα από την κληρονομία

"Το κληρονομικό δικαίωμα, καθώς και το δικαίωμα στο «εξαίρετο» (δείτε παρακάτω στην παρ. 5) του συζύγου που επιζεί αποκλείονται, αν ο κληρονομούμενος, έχοντας βάσιμο λόγο διαζυγίου, είχε ασκήσει την αγωγή διαζυγίου κατά του/της συζύγου του" πριν το θάνατό του. Άρθρο 1822 Α.Κ.

(Δες και άρθρα 1816, 1820, 1821, Α.Κ.)

5. Τι άλλο δικαιούται από την κληρονομιά ο/η σύζυγος που επιζεί. Τι είναι το «εξαίρετο»

Επιπλέον, ο /η σύζυγος που επιζεί παίρνει από την κληρονομιά ως εξαίρετο, ανεξάρτητα από την τάξη με την οποία καλείται,

- τα έπιπλα,
- τα σκεύη,
- τα αυτοκίνητα
- τα ενδύματα
- και άλλα τέτοια οικιακά αντικείμενα και οικοσκευές που τα χρησιμοποιούσαν είτε μόνος εκείνος που επιζεί είτε και οι δύο σύζυγοι. Όλα αυτά αποτελούν το «εξαίρετο».
- (Δεν περιλαμβάνονται στο εξαίρετο βιβλιοθήκες ή άλλα αντικείμενα που συνδέονται με την άσκηση επαγγέλματος της/του θανόντος συζύγου).
Αν όμως υπάρχουν τέκνα του συζύγου που πέθανε, λαμβάνονται υπόψη οι ανάγκες τους, εφόσον το επιβάλλουν οι ειδικές περιστάσεις για λόγους επιείκειας". Άρθρο 1820 Α.Κ.
(Δες και άρθρα 1816,1821, 1822, Α.Κ.)

6. Μπορεί να αποποιηθεί την κληρονομία ο/η σύζυγος που επιζεί;

Η αποποίηση μπορεί και πρέπει να γίνει για το σύνολο της κληρονομιαίας περιουσίας: δηλαδή της κινητής και ακίνητης. Μερική αποποίηση μόνο για την ακίνητη περιουσία δεν είναι δυνατή από τον νόμο.

Αν αποδεχθεί κάποιος ένα μέρος της κληρονομιάς θεωρείται ότι αποδέχεται ολόκληρη την κληρονομιαία περιουσία (παθητικό και ενεργητικό της).

Επομένως για να πάρει «το εξαίτερο» (δείτε παραπάνω περίπτωση 5) ο σύζυγος που επιζεί πρέπει να αποδεχθεί το σύνολο της κληρονομίας. Eπομένως δεν υπάρχει δυνατότητα  στον επιζώντα σύζυγο να αποποιηθεί  την ακίνητη  περιουσία  και να αποδεχθεί μόνο την κινητή (το εξαίρετο)

Α.Κ.1966   
Α.Κ. 1820   
Α.Κ. 1822
ΠΟΛ.1042/28.2.1990

7. Οι απαλλαγές από τον φόρο κληρονομιάς ή κληροδοσίας μέχρι ποσού 400.000€ των περιουσιακών στοιχείων που αποκτούν σύζυγος και ανήλικα τέκνα του κληρονομουμένου. Προϋποθέσεις έγγαμης συμβίωσης τουλάχιστο 5 ετών.

Η απόκτηση περιουσιακών στοιχείων:

- μέχρι του ποσού των 400.000€ ανά δικαιούχο,
- εφόσον δικαιούχοι είναι σύζυγος και ανήλικα τέκνα του κληρονομουμένου.
- εφόσον παρέχεται η απαλλαγή αυτή, κατά τον υπολογισμό του φόρου, δεν ισχύει το πρώτο αφορολόγητο κλιμάκιο της κλίμακας της ίδιας αυτής παραγράφου και περιορίζονται αντίστοιχα τα επόμενα κλιμάκια.
- Η απαλλαγή για τον επιζώντα σύζυγο παρέχεται εφόσον η έγγαμη συμβίωση είχε διάρκεια τουλάχιστον 5 ετών.

Ν. 2961/2001 άρθρο 25 παρ.2ζ

Η ΙΣΧΥΟΥΣΑ ΚΛΙΜΑΚΑ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΩΝ:

Κλιμάκια (σε ευρώ)	Συντελεστής κλιμακίου (%)	Φόρος κλιμακίου (σε ευρώ)	Φορολογητέα περιουσία (σε ευρώ)	Φόρος που αναλογεί (σε ευρώ)
150.000	—	—	150.000	—
150.000	1	1.500	300.000	1.500
300.000	5	15.000	600.000	16.500
Υπερβάλλον	10

Ν. 2961/2001 άρθρο 25 παρ.2ζ

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ:
ΜΕ ΤΗΝ ΚΛΙΜΑΚΑ ΠΟΥ  ΙΣΧΥΕΙ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΑΦΟΡΟΛΟΓΗΤΟΥ ΤΩΝ 400.000€ (ανά δικαιούχο) :

Κλιμάκια (σε ευρώ)	Συντελεστής κλιμακίου (%)	Φόρος κλιμακίου (σε ευρώ)	Φορολογητέα περιουσία (σε ευρώ)	Φόρος που αναλογεί (σε ευρώ)
150.000	—	—	150.000	—
250.000	---	---	400.000	---
200.000	5	10.000	600.000	10.000
Υπερβάλλον	10

Ν. 2961/2001 άρθρο 25 παρ.2ζ